Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
egunetan nagia. Etcham 98. Bitako erleak dagoz: langilleak eta nagiak. Eguzk GizAuz 109. Gazte nagi asko
baiño gogorrago aritzen zen. Etxde JJ 232. Nagia, beti nekatua (AN-5vill). Inza NaEsZarr 1780. Eredu ederra
aurki dezakegu jesulagun langile honengan euskaltzale zabar eta nagiok. MEIG II 68.
v. tbn. Harb 106. Hm 200. Gç 30. ES 185. Ch III 3, 3. Cb Eg III 376. CatLan 117. Mg PAb 203. Añ LoraS 101.
Gco II 75. JJMg BasEsc IV. Echag 256. Izt C 151. Gy 43. Lard 434. Hb Egia 154. AB AmaE 420. Apaol 38. Arr
May 19. Zby RIEV 1908, 94. Jnn SBi 86. HU Aurp 60. Itz Azald 181. JE Bur 75. A Ardi VII. Ox 85. Enb 182. Kk
Ab II 114. Ldi BB 120. Zait Sof 187. Vill Jaink 120. Arti Tobera 267. Etxba Ibilt 470. Berron Kijote 19. Uzt Sas
20. Lasarte in Uzt LEG II 88. Xa Odol 254.
� Beti baita gizona bere nagian eta ustelean, Jainkoari eskerrak, itxura jakinik ez duten ametsen mirabe. MEIG
I 196.
� (Lar, H). (No aplicado a personas). "Deleitación morosa, gozande geldia, nagia" Lar. "Il se dit des choses:
Ibilte nagia, démarche indolente. Begi logalez nagi eta nareak, yeux appesantis et languissants" H. � Bere
pausu lasai nagian dabil. Mb IArg I 81. Bizitze hotz eta nagi bat baderamat. Dh 124. Nere zaldiyak zeukan /
pausaje nagiya; / ezurrak zorrotz eta / palta aragiya. Noe 61. Ontzi zar astun eta nagia. [...] arraunaldi
indartsuen mendean. TAg Uzt 232s. Ez nuan erantzutekorik itz nagi ta loti auek baizik. Or Aitork 193.
[Tranbiak] noizean bein [...] joten ditue kanpai nagiak. Erkiag BatB 126. Mastiak bere osto nagiak erantzi
dituneko. "Seras posuit cum vinea frondis". Ibiñ Virgil 90. Gurdi nagiak. "Tarda [...] volventia plaustra". Ib. 73.
Jendeari bere lo nagian iraunerazteko. MIH 322.
� Menéndez y Pelayok alexandri-bertsoari nagia esan zion. "Llamó torpe". Or in Gazt MusIx 22.
� Irrisa ur-nagian eta arrosa hungarrian bezala. "Eau croupissante". Ardoy SFran 185.
� (Usos predicativos y adverbiales). "Remolonearse, nagi ibili" Lar y Añ. � Bere buruak othoitz egitera hotz
eta nagi ezagutzen dituztenean. Lç Ins E 2v. Hargatik gelditzen gare hotz eta nagi gure eginbidetan. SP Imit I
21, 5. Bere lan-egitekoan alfer ta nagi dabillenari. Mb IArg I 80. Alper nagi andi egin ta galduko ziñake. Cb Eg
III 341. Zertan nago nagi eta alfer? Brtc 139. Anima gelditzen dala onerako nagia eta gaitzerako gosetua
bezala. AA I 405. Dotrina ikasteko nagi bizi diran oekin. AA III 412. Buruba astun, gorputza nagi eta
biarrerako alper. Astar II 126 (v. tbn. 19). Urhatsa haiñ nagi zuen, / kargatzat gatza baitzuen. Gy 305. Esana
egiten zerbait nagi agertu zalako. Bv AsL 187. Amak irakatsia: / goizean iagi, / ez belu ez nagi. Azc PB 196.
Zankoak andi, burua nagi, mingaña totel. Ag G 374. Mezatarako beti nagi aurkitzen diranak. Kk Ab I 10s.
Etzeuzkiyen nagiyak / anka ta besuak. Tx B II 125. Gogua ta gurarija nagi ta neke dittuzalako ak bidian asi
orduko. Otx 117. Mikel Eleder ez dabil nagi, / ernerik begi ta esku. Or Eus 81. Bele bat isil ipar-aldera, / egalak
nagi iñarrausten. Ib. 312. Euren eginbearrak [...] beteteko ain nagi ibilli diranok. Eguzk GizAuz 27. Ez dago an
[...] iñor nagi, ez du an iñork atsedenik. TAg Uzt 81. Zaldia nagi zebillen. Etxde JJ 254. [Aulkian] jesarri zan,
nagi, bagai, astun ebala bere gorputza. Erkiag Arran 73. Lanian asteko baiña, oso nagia dot senarra. Bilbao
IpuiB 226. Atzera samar ta erdi nagi, mutikoa bere, urreratu yakan. Erkiag BatB 54. Motela, nagia aurkitzen
zuen arterainoko prosa. MIH 261. Itsasoa, nagi xamar bada ere, gora eta behera ibili arren, ez du ontziak
zirkinik egiten. Ib. 312. v. tbn. Monho 110. Zav Fab RIEV 1907, 97. Echag 220. Imaz Auspoa 24, 143. Ldi BB
128. Zait Sof 45. Gand Elorri 174. Ibiñ Virgil 73. Azurm HitzB 67.
� (Con reduplicación intensiva). � Animako beste gauz guzietan nagi-nagi dabillena. Mb IArg I 94. Gogo
otzaz, ezinbestez ondo iritxiz ta nagi nagi ziniala, erdi lagundu zeunstan maiko erregubak egiten. Mg PAb 67s.
Gabi astunak nagi nagi ta / geldi geldirik oletan. AB AmaE 71. Egon oi dira jai ta aste [...] nagi nagi, aulkietan
erdi etzinda. Ag G 162. Mira-eragiñez nagi-nagi jartzen badute [...]. "Entomecen". Berron Kijote 206.
� (Como sobrenombre). Cf. Ag G 302: --Ja ja iii! Eztula ta Burukomiña uztarrian. --Baneuka ta Balitz. --Eroko
ta Nagiko. � Txomin nagi (tít). AB AmaE 282. Riktrudisen barriak iakiteko ostera, or daukat Lope Nagi. Ag AL
41.
� "Nagia, remolón", "lerda, nagia, lerdo" Izt C 206 (en una lista de nombres de peces).
�2. (c. sg. A; Mic 8v, Lar, Añ). (Sust.). Pereza. "Desidia", "acidia" Lar. "Flema, tardanza" Lar y Añ.
"(Ignorancia) supina, [...] ezjakite bat, nagiz betea" Ib. "Se usa más el abstracto nagitasun. [...] Nagiak erre
eieban erria (V-m), dicen que la pereza quemó la villa" A. � Tr. Documentado en Astarloa, Zavala, en autores
vizcaínos y guipuzcoanos desde el segundo tercio del s. XX y, al Norte, en J. Etchepare. � Komuninoe
bakotxagaitik emongo baleutsubez eun dobloe, eukiko zeunke orain daukazun nagija altarara elduteko? Astar II
235 (v. tbn. 227). Yagi zan goxean goxetik / nagi andi bagarik oetik. Zav Fab RIEV 1909, 34. Gizon eskolatua,
alhapiderik ez ukanez, auzoen ez-jakin eta nagiaren kutsutik egunetik egunera oiestuz baitoa. JE Bur 107. A
ixangok nagi barik... / dantzan eraitie! Enb 165. [Mandoak] bizkor ari ziren nagiak artu bage ta tarrapatan ari
bage. Or Mi 90. Goizeko nagi goxoak ogean nindukala. Ldi IL 39. Ez du nagirik. "Pereza". Or Eus 165. Gure
gazte ôk, nagirik bage / naiz izan bero zapala. Ib. 309. Atsegiñago zaio maindirapeko egona, bere nagi zoroan.
TAg Uzt 74. Aulgarria da beroaren eztena. Nagiak eta ixiluneak gainditu du izadi osoa. Ib. 94. [Getarik]
arkaitzaundi tinkoa du itxasaldetik bere nagiaren zaitzale erne. Ib. 42. Goibel-nagirik iñork ez emen / baizik
zorion-uztargi. EA OlBe 89. Nagiak erre eieban erria (V-m). "La pereza". A EY III 215 (cf. el ej. de RG B 3 en
la 1. a acepción). Txiliñok, baiña deiez daukadaz, nire nagi alperren zirikatzaille ditut. Erkiag Arran 156. Eta
jagiteko nagirik iñoiz izan ez dauanez, jagi da. Erkiag BatB 110 (v. tbn. 166). Argi gozo biguna / bazatoz neure
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
809