Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Etcheberri de Ziburu, Monho, Hiribarren, Zalduby (RIEV 1909, 105), Lander y Barbier. Napar es la forma casi
gral. en autores meridionales. Hay nafar en Cardaberaz, GavonC, Añibarro (EL 2 8), Iztueta, Iturriaga, JanEd (I
58) y F. Irigaray (177), y nabar en un ej. de Enbeita junto al frec. napar. Los autores septentrionales emplean
nafar.
� (Sust. y adj.). Navarro. (Acompañando a un sust. va antepuesto a éste, salvo contadas excepciones, todas ellas
meridionales (tbn. en un ej. de Barbier (Sup 179), debido sin duda a razones métricas)). "Nafar hiruina,
Pampelone" SP (tomado probablemente de Etcheberri). v. nafartar. � Nafarrate et Elhossu (1025). Molino de
Ama Nafarra (1069). Arzam 354. � Laudorio bada handi / duzula eskaldunez, / laphurtarrez, bizkaitarrez /
baita Nafar Iruñez. EZ Eliç XXI. Ez nafarrak [...] [bizkaiko izkera] ta ez bizkaitarrak nafarrena aditzen dute. Cb
EBO 63. Nafarren erregea. It Fab 207. Nafar ta franzes talde andien kontra irabazi. Izt C 453. Kopa bat
aguardiente napar edatera. Zab Gabon 76. Napar artzaitxo batek. Ud 99. Izatez zan naparra, Etxauri eritxon
erri batekoa. Echta Jos 355. Bere aintzinean zeramazkala bederatzi nafar asto ederrak. Barb Sup 71. Bere
napar-euskeraz. Mok 4. Zuberotar ta nabarrak. Enb 64 (32 napar). Napar batekin esposatzeko. Tx B I 211.
Napar-izketa egiten dan tokia. JMB ELG 96. Napar-seme dira guztijak. "Todos son hijos de Nabarra". Laux AB
100 (v. tbn. 94). Ernio, Zelatun, [...], napar aldera Zotzune, Musairu. Or QA 43 (Eus 157 napar ardo). Bedaion,
Orixen eta napar-mugan. Ib. 189. "Napar beltxa" esaten zidatean [...]. Iri berriz, "Napar koxkorra". Ib. 41.
Japoneraño eruan zendun, / napar izkuntza maitena. BEnb NereA 251. Napar kamiyoa artu genduan. Salav 48.
Baztandar edo aetz ez diren nafarrek. MIH 391. Adiskide nafar batek. MEIG I 244. Gipuzkoako nafar-hizkera
duten bi herritan. MEIG VI 104.
v. tbn. Mde Po 28. Napar: RIEV 1925, 551 (carta bilingüe a Peñaflorida, 1783). Aran SIgn 73. AB AmaE 119.
Azc PB 301. Noe 55. Ag G 217. Urruz Zer 133. A Ardi 4. EusJok 126. Ugalde Iltz 16. Osk Kurl 123. Basarri 52.
And AUzta 133. NEtx LBB 291. Alzola Atalak 126. Uzt Sas 20.
� (Deen I 24, Dv), nabar (Deen II 42). Vino navarro. "Nafarra, vino español" Deen I 24. "Nabarra, vino rojo"
Ib. II 42. "Edan dugu nafarra, nous avons bu du vin de Navarre ou du bon vin" H (s.v. nabar). v. NAFAR-
ARDO. � Nafar baño obe diagu / Zaragozako zuria (1705). GavonC Egan 1956 (5-6), 27. Ezta ez ere andrerik
/ edate eztubenik, / naiz nafar, naiz klaret, / ta naiz Endaiakotik. BorrB 56. Nafar goxoan / trenpatuz bizkotxak.
Monho 62. Nafar xuria / edaten. Ib. 62. Iru ardao mueta; txakolina, klareta ta naparra. Mg PAb 112. Egiten
edaria sagarrez urean; / etzuten nafar biltzen aldeko lurrean. Hb Esk 14. Napar pixka bat, arrautzatxo birekiñ.
Ag G 304. Nafar gorri onetik [...] txopin bat osoa. JanEd I 115. Nik egundaino ez dut edan / nihon halako
nafarrik. JanEd II 65. Napar beltza bear degu, / eztarria bustitzeko. NEtx LBB 369. v. tbn. Izt D 178. Zby RIEV
1909, 105. Lander Eusk 1925 (IV), 58. Barb Sup 131. Napar: Laux AB 87.
- NAFAR-HAIZE. "Napárraizia, este viento hace estragos en verano derribando los maíces y secando los
campos. Es más suave y templado napárregoia" Iz ArOñ.
- NAFAR-ARDO, NAFAR-ARNO. Vino navarro, tinto o clarete. "Nafar arno, vin de Navarre" SP. Cf. Etxba
Eib: "Ardau nafarra. Vino tinto. Eibarren geixen eraten dana, ardau nafarra, Rioja aldietakua". � Noren hon,
noren gaitz nafar arnoa. Saug 26. Nok ostu deuskuz Puente la Reina / ta Napar-ardao andiak? Azc PB 79. Ai
zer goxoa, orai! Zinez, Manuel, Nafar arnoa Nafar astoak ez bezalakoa duk! Barb Sup 71 (cf. ib. 179 arnonafarrean).
Baña napar-ardua baño / tabernereak eztau saltzen. Laux AB 94. Olentzaroz Jainko Aundi, /
Iñauteriz jainko txiki: / euskal-sabelak beti billa du / napar-ardo eta zitzi. Or Eus 157. Orraitik be gure
baserrietatik, ola ta lantegietara doazan gazte batzuk, Viva Rusia! deadarrez iñoz baño sarriago ibilten dira,
batez be napar ardaoak barrena berotu dautsenean. Eguzk GizAuz 120. Eltzekada bat babarrun eta norberak
egindako gazta, napar-ardoaz igurtzita izan zen bere oturuntza. Etxde JJ 151. Ta ongi etorria zu, napar ardo
ori, argitasun argitsua ematen baididazu. Txill Let 96. � Napar-ardautxu ona. Enb 168. � Cf. Azc PB 79:
Naparroa-ardao guzurbakoak / gorputza dauko ta indarra; / gaiso-oste baten sendotuteko / da osagarri
bakarra.
- NAFAR-BEHERETAR. Bajo-navarro. � Mendebal aldeko Nafar-beheretar mintzairan. Lander RIEV 1914,
157.
- NAFAR-HEGO (napar-egoi V-ger-gip, napar-egoe V-gip, napar-ego G-to). Ref.: A (napar-ego); Iz ArOñ
(napárregue), To (naparregua); Elexp Berg (napar-egoe). "Viento sur fresco en invierno" A. "Viento del
Sureste. Es muy templado y duradero" Elexp Berg.
- NAFAR-ERDALDUN. Navarro castellanohablante. � Ni bakarrik nintzan euskalduna: napar-erdeldunak,
kazereñoak, gallegoak [...]. Salav 67. v. tbn. Napar-erdeldun: Kk Ab I 99.
- NAFAR-EUSKALDUN (napar-e. V-gip ap. Elexp Berg). Navarro vascohablante. � Baziran bertsolaritza
gustatzen zitzaien napar-euskaldunak ere. Salav 106. Oroituko gara nafar euskaldunez. MIH 384. v. tbn. Mok
14n.
- NAFAR-GARI, NAPAR-GARI (V-gip). "Se siembran tres variedades de simientes: "Napar-garixe (lasto
igualen geiexena ematen dauna), es preferible para niveles bajos (V-gip)" AEF 1927, 78.
- NAFAR-GIPUTZ. (Pl.). Navarros y guipuzcoanos. � Nafar-giputzen adimenak [...] argitzeko sortuak. MEIG
V 106.
- NAFAR-ILAR (-ilh- A), NAFILHAR (BN-lab ap. A). "Garbanzo; litm., arveja de Navarra (SP)" A. "Nafilhar
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
805