Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
osorik. SMitx Aranz 195 (v. tbn. 169). Ezin erranezko akidura bat nabari zuen bere gorputzaren atal orotan.
Mde Pr 162. Bere barkapena ziñezkoa zala nabari zezan [...]. Etxde JJ 278. Ixiltasuna. Bi lagunek alkarren
arnasa nabari. Anab Poli 105. Badirudit, / nabari dotala / buruan, gotzaiaren / eskuen epela. Gand Elorri 107.
Norbera bizi dan etxeari [...] ez al zaio jasotzen alako [...] maitagarri-kutsua, besteak alakorik nabari ezpadiote
ere? Vill in Gand Elorri 11. Gorrotoa nabari dau bere erraietan. Erkiag BatB 140. Eta obeki ikusi ta nabari
dezazun, goazen arako muiño artara. "Para que mejor los veas y notes". Berron Kijote 196. Ez dut uste bada,
nabari ez dugun hutsa huts dei daitekeenik. MIH 387.
� (AN-gip, B, Sal, S, R). Ref.: A; Izeta BHizt (nabaitu); Gte Erd 234. (Uso impersonal). Percibirse, advertirse,
vislumbrarse, distinguirse, notarse. "Parecer, ponerse a la vista, avistar. Bortuan otsorik nabari da? Ezta orai
nabari otsorik, ¿parece algún lobo [...]? Ahora no parece ningún lobo" A. "Pozik zegola nabari zitzaion (ANgip),
[...] aurpegian nabari zaio kezka ori (AN-gip)" Gte Erd 234. � Nihaur ninzan gelari, ene uzkiari bazekion
nabari. "Il paraît bien à mon derrière, car il est bien gras [les clavieres ou gouvernantes ont bien autant de soin
de se bien traiter que leurs maîtres"]. O Pr 336. Baldin arriskurik nabari bada. FIr 150. Norbait nabari zen
lekura, bereala an zuen tiroa. Ib. 145. [Aren bularte atsandituak] itsasertzean zuri zuri nabari den akara-aiena
[dirudi]. Or Mi 119. Otza ta kopetean zimurra besterik etzan nabari bazterretan. Ldi IL 84. Ortik nabari da [...]
bazuela etxe bat Kaparnaumen. Ir YKBiz 83. Nabari ez diran illobiak iduri duzue, aien gañean ibiltzen baitira
gizonak, bat ere yakin gabe. Ib. 274. Txoriak, aldiz, nabari dira. "Se dejan oir". Or Eus 75 (v. tbn. 131).
Antzalda sorgiña! / Kokotza nabari zait / sudurraren billa. EA OlBe 95. Igeri eta igeri; / legorrik baña, ez
nabari. SMitx Aranz 223. Gipuzkoako aundiki sendietakoak baziran ere etzitzaien nabariko, noski, gerritik
zintzilik zeramaten ezpatagatik ezpalitz. Etxde AlosT 14 (v. tbn. JJ 27). Garbi nabari da ortik [...] mugimentuak
eragiña zala. Or Aitork 309. Itzartu danean ez da argitasunik nabari. Erkiag BatB 141. Obligazioaren arrastorik
ezta iñondik iñora emen nabari. Vill Jaink 80. Gizon basatietan ere nabari da joera ori. Ib. 166. Ara, an nabari
diran dunbuilo beltz aiek [...]. "Que allí parecen". Berron Kijote 101. Ontan bada, eguna zabaldu zuan eta
nabari zitezkean gauzak argi-aski. Ib. 225. Ohiturarik eza ere nabari zaio. MIH 359. Bere eragina edozeinengan
da nabari. MEIG V 105. Hauei ez zaie nabari Campionek nabarmen duen ajea. MEIG VI 77s. v. tbn. Zait Sof
85. Gazt MusIx 59. Zait Plat 51. Lab SuEm 176.
�2. (Aux. trans. bipers.). Mostrar, evidenciar, demostrar. "Nabari dute erituk daudela (AN-gip-5vill), nabari du
orrek gizon ona dela (G-goi, AN-5vill), [...] arek begitan nabari zun (AN-gip), nabari duzu ona zerala (ANgip)"
Gte Erd 234. � Jakintsue bada ere, / ezto asko nabari. EusJok 80. Txuriaz nâsi [...] gorrixka nabari duk
sarri. 'Muestras'. Ldi BB 114. Mîan oztopo bat jarri zaio, / ez nai oraiño nabari. "No quiere revelarse todavía".
Or Eus 89. Damu bizi bat nabari zuela bere mintzoan esan zituen azken hitzok. Mde Pr 96. Bazegoen gizon bat
harkaitz erpinean [...]. Gizabetea ez zuen ondo nabari, aurpegia ordea jainko batena zeukan. Ib. 119. Nabari
zuen aurpegian tristura aundi bat. Izeta DirG 123. Bozkariozko eguna zen eta nabari zuten denak alaitasun bizi
bat. Ib. 95s. Edozein izakik [...] lan jakin bat egiteko asmoa nabari du. Vill Jaink 46. Olerkietan nabari duen
gozotasun, eztitasun eta narotasunari. Gazt MusIx 60 (v. tbn. 168). Gosea nabari du begi ondoetan. NEtx LBB
104. Aien antzekoa bait zirudian eta ala nabari bait zuan azkar-itxuran. "Mostraba". Berron Kijote 50. Nabari
bait du bera bakarrik dala [...] gogo garbitan bizi dana. "Pues muestra que". Ib. 162. Letratua dugu Oihenart,
letra gizona, eskolatua, ikasia: hori nabari du besterik gabe. MIH 233. Egungo egunean bertan, nabari dugu,
zuzenka eta zeharka haien errainua gure egintzetan. MEIG VI 50s. v. tbn. Inza in Jaukol Biozk V. Etxde JJ 274.
Osk Kurl 82. � (Aux. trans. tripers.). � Zure azpegi ta arpegi bestelakotuak nor zeranez nabari digute. 'Nos
evidencian'. Zait Sof 122.
�3. (Aux. intrans. bipers.). Aparecerse, manifestarse. � Ene maite-maite ori! Zure mintzoaren bidez nabari
baitzazakit. 'He reconocido tu voz'. Zait Sof 132. Iduriz eder iñutzen niñuzuten. [...] Orain berriz, dongeen seme
donge nabari natzaizue. 'Ahora soy considerado un infame'. Ib. 96. Onen olertigintzan alako igesgura ezikaitza,
burrukari itzuri-egin nai bizia nabari zaigu. Gazt MusIx 69 (v. tbn. 59). v. tbn. Or Eus 302.
nabariketa. � Insinuación, sugerencia. � Hasieran [...] nabariketa lainotsua besterik ez da. "En estado de
sugerencia vaga". MEIG IX 135 (en colab. con NEtx). Itxura estaliaz, haren nabariketa sortzen du. "Llega a
sugerirlo". Ib. 127 (id.).
? nabariki. � Nabariki hobe genuke / trankilitatian utzirik, / bena kondizionereki, / eztiala ukiren neskatilarik.
AstLas 10. Nabariki estará probablemente por nabasiki (q.v.).
nabaritu (L, BN-ciz, Ae, Sal, S; O-SP 231, SP, VocBN, Dv, H), nabaitu (G-bet, AN-gip, B, R), nabaditu (Ht
VocGr 416, Lecl, Dv, H), nabartu (BN-baig; H), nabarritu (Arch ms. ap. DRA). Ref.: A (nabaritu, nabaitu,
nabartu); A Apend; Izeta BHizt (nabaitu); Gte Erd 121. � Tr. Poco documentado al Norte, aunque se encuentra
en textos de todas las épocas desde la primera mitad del s. XVII. Al Sur lo emplean autores del s. XX, sobre todo
de la segunda mitad, y se encuentra abundantemente documentado. En textos meridionales nabaitu es la forma
más gral., seguida en menor frec. de nabaritu, y alternando ambas variantes en algunos autores. Nabaritu es la
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
792