Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
naarbera. "(V-gip?), castaña de media clase, de pocas púas" A.
naarbide. v. narrabide.
naardei. v. nardai.
naardui. v. lahardi.
1 naharika. "(L; Hb): 1.º en quantité; 2.º tas, multitude" Lh.
2 naharika. "Dégoûtant" Lh.
naharikatu. "(L), multiplier" Lh.
naharo (SP, T-L), naro (L, BN, S ap. Lh; Lar, Dv (V, G)). �1. Abundantemente, en abundancia. "Naharoki (O),
neurrigabeki. [...] Odol naharo isuria" SP. "Sagarra naro bazen, il y avait beaucoup de pommes" Lh. �
Adoratzen zaitut Iaunaren odol preziatua, enegatik gurutzean naharo ixuria. Harb (ed. 1690; ap. H). Zure
ezpainei badarie / garazia naharo. Hm 48 (v. tbn. 58). Naharo eta ugariki. Jub (ap. H). [Iturriak] naro donkitzen
dio ur garbia / nai duenari. Arruti in Onaind MEOE 817. Zenbat eta naroago euki, ainbat areago zetorkion
oroimenera bere txoko atsegiña. Ag G 256. Artalde gizen oso bikaña / esne ta baba txit naro, / aldi soil gorri
zekenik emen / ez det izan egundaño. EA OlBe 22. Ementxen busti naiala, naro, / gotzaiak apaiz-gantzutan.
Gand Elorri 111. Oi baso eta itzalpe, / Maiteak eskuz landuak naro. Gazt MusIx 181.
�2. (S ap. A; SP), naro (Sal, R ap. A). Frecuentemente, a menudo. Leiçarraga (Decl a) 7v) da naharo como
equivalente suletino de maiz. Tanto Duvoisin como Azkue, dan tbn. el significado de 'frecuente' citando a
Pouvreau, pero el "fréquent" que se lee en éste es probablememte contracción de "fréquemment". (Algunos ejs.
de Etcheberri de Sara podrían corresponder a la 1. a acepción). v. naharoki. � Mesprezatzen dira gauzak noiz eta
ere naharo eta frankian baitabiltza. ES 163. Gauza bat hekien artean hain naharo eta ardurako dabilana. Ib. 99.
Ezta froga komunagorik eta naharoago edireten denik. Ib. 86. Zeinen izenak maiz eta naharo entzuten baititugu.
Ib. 148. Bada lazki naro erortzen zu suan eta ardura baitare urean. Samper Mt 17, 14 (Hual narotan). Jangeiko
Jeinari otoi egiten daud naro, emon daztan iltia on bat. Mdg 121 (v. tbn. 139). [Gaztia] nola orrastatan baita
naroago [...]. Ib. 164.
�3. (L; H (L)), naro (G, AN, L, BN, S; Lar � Dv, H (V, G)). Ref.: A (naro); Lh (naharo, naro). (Adj.).
"Abundante", "copioso", "espléndido", "fecundo" Lar. "Sobreabundante, [...] naroegia" Ib. "Fructuoso, fértil" A.
"Sagar ondoa naharoa zen, le pommier était comble" Lh. � Tr. Documentado en autores meridionales de léxico
cuidado desde la primera mitad del s. XX. En DFrec hay 2 ejs. de naharo y 1 de naro. � Berebiziko itz iturri
naro ausarta dario etengabe. Ag G 183. Ibai ta erreka garbiak nonai, mendi naroak urietara biraltzen dituen
opari onak. Ib. 11s. Emengo zelai naro, soro alako labore edo zittuak dakartzanak. Inza Azalp 32. Zabal-naroa
nuen baratza, / gaur ain estu, gaur ain gabe! Ldi BB 146. Lor-ontzi naro. 'Bien colmado'. Ib. 74. Oro dezaken
esku naroak / erein baititu zuaitz-soroak. Ib. 114. Belardian, garo naroaren azpian. Aitzol in Ldi UO 4. Lorerik
naroenak eta ederrenak. TAg Uzt 275. Esnatu zan igande goiza, eder eta naro. Ib. 223. Iru neska narok
ateratzen ditue zuztarretik indarka gariarteko bababeltz-landarak. Ib. 80. Indarberritzeko bazkari naroa. Or
Poem 522. Egarri dauden soroentzako / euri naroa ixuri. SMitx Aranz 54. Nekazaritzak lur naro-aberats eta
ongarrituak eskatzen ditu. Munita 139. Buruko ille naro ta urdingaitzak gazteagotzen zuten. Etxde JJ 92. Mintzo
naro (abundante), apartsu ta alegera. Ib. 87. Izadiak zerion olermen usain naroa. Ib. 11. Amikuzeko bazka
naroetan. Ib. 226. [Platonen] gogo naro, oparo ta ioria. Zait Plat 109. An zerakuskidan jakite naro. Gazt MusIx
191. Ibaiondo naroan. "En las riberas verdes". Ib. 193. Horrelako usteek [...] fruitu naroagoa dakarte. MIH 393.
v. tbn. Ldi IL 127. EA OlBe 108. Erkiag BatB 170.
�4. (H, A), naro (Lar, Dv (V, G), H (V, G)). (Sust). "Abundancia" Lar y Añ. "Afluencia", "esplendidez" Lar. "Il
s'emploie comme substantif. Naharoa badut, j'ai pleins mes désirs. Onen naroa, l'abondance des biens" H.
�5. "Naro (G-azp), muy maduro" A.
�6. T'ango ederra ikusi / ta geiagotzeaz edo naro [...], ur-txirripa garbi bat [...] badator araño. "Como
codiciosa". Gazt MusIx 77.
- NARO-EZOTU. Fertilizar, fecundar. � Iturri-begi gozoz legorra, / naro ezotu. Gand Elorri 134.
- NAROTAN. A menudo. � Bada anitx narotan erortan tzu suara eta aldi anitxez uriara. Hual Mt 17, 14
(Samper naro).
- NAROXEAGO. Algo más frecuentemente. � Eskribi beztad Bilbabetik bino naroxago. Adios Don
Resurreccion. Mdg 137.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
762