Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
- MUTURREZ AURRE. De morro. � Bi gurdi belar alkar lotuta / tarte berdiña baitute, / magalgunetan sartzen
baitzaio / atzena muturrez aurre. Or Eus 232.
- MUTURREZ AURRERA (V-gip, G-azp-goi-bet-nav, AN-gip). Ref.: Elexp Berg; Gte Erd 9. a) De bruces. �
Meltxorrek eltzen diyo / Gaxparri besotik, / ez muturrez aurrera / erortziagatik. Bil 142. Makil bat ankatarteratu
dit eta muturrez aurrera joan naiz. Etxde AlosT 27. v. tbn. Auspoa 63-64, 218 (muturraz aurrera). b) Por delante
de la cara. � Emenguak [neskak] ibiltzen dira tximak muturrez aurrera dituztela. Alz STFer 117. c) Con la
punta por delante. � Zezen nabar arengana ba doa, ezten-aga muturrez aurrera. Or Mi 49. � Con la proa por
delante. � Itsasontzia asi zan muturrez aurrera Pasaiko istunean sartzen. Anab Poli 70.
- MUTURREZ BARNA. "Boca abajo (R-is)" Iz R 404.
- MUTURREZ BEHERA. Boca abajo. � An utzi zuan lurrean muturrez bera gure azeri saloa. NEtx LBB 189.
- MUTURREZ GORA. Con la punta hacia arriba. � Tabloi bat zegoan eztenga aundi bat muturrez gora zuala.
Salav 16.
- MUTURREZ MUTUR (-th- H). a) Extremo con extremo. � Drain meharrak pia bat luze dira, eta besoa
bezain lodi. Ezartzen dira muthurrez muthur. Dv Lab 113. b) "(Sal, R), estar enojado, de esquina, de morros" A.
� Bere asmoa aitortu bear izan zion, eta laister muturrez-mutur lotu ziran. Zait Plat 16.
- MUTUR-SAGAR. "Muthur-sagar (L, BN), bec-de-lion" Lh s.v. sagar.
- MUTUR-SALDA (-th- L, BN, S), MUTUR-SALTSA (BN-arb). Ref.: A; Gte Erd 150. Riña. "Riña entre
esposos" A. "Mutur-saltsa egiten du (BN-arb)" Gte Erd 150 (junto a koskan da, kexu da, kexatu da, etc., de otras
zonas). � Mutur-salda gutiago litake etxetan eta bizia arinago litake denentzat. Gazte 1957 (abril), 1. Erran
dute aroaz bertzerik bazela hotzik, eta mutur-saltsa frango merke zela hango ostatuetan! Herr 21-4-1960, 1.
Mende huntako mutur-saldarik haundiena orai ikusiko diagu. Herr 12-4-1962, 4. Zahartzeak deus onik... gureak
egin du... muthur salda guretzat merke. Etcheb Zeruari 30 (ap. DRA).
- MUTUR-SOKA (Lar; -th- Urt, Hb ap. Lh). "Capistrum, [...] muthur amárra, muthur soka, muthur kordéla" Urt
IV 198. "Acial, es una soga añudada a un palo que puesta al hocico sujeta a las bestias, mutur soka" Lar.
"Morailles" Lh.
- MUTUR-UHAL (-th- L, BN, S ap. Lh; H). Bozal.
- MUTUR-HUTS (H (+ muthur-); muturruts V, G, AN ap. A). a) "Chasqueado" A. AxN explica musut-huts
(579) por mutur-uts. � Axáriak joán ta arrapatuzióte eizia biéi, ta gelditu zire muturrúts. LE Urt ms. 60r. --
Sudur ona duk! --Ba, amorus usnari, edo mutur-huts geldi! Herr 12-4-1962, 4. b) De punta hueca. � Noiz-bein
ez da arrigarri mutur-uts eta aiño [arkitzea artoak]. Or Eus 46.
- MUTUR-ZABAL. a) (AN-5vill ap. Lcq 86 � A). Campandoja, variedad de manzana. b) (V, G-to, AN ap. A).
De cara ancha. � M.-TXABAL. De punta, extremo ancho. � Ezur-langintzako tresnetan aipagarriak dira eztenpitzatuak,
ezten-burudunak, makil-zulatuak, arpiko edo zulakaitz mutur-txabalak. JMB ELG 30s.
- MUTUR-ZIKIN. a) De cara sucia. � Gero ere neskazar mutur zikiñen baten atzaparretara juan biarko dute.
Alz STFer 128. Ta nun arraio ebillela Nikanor mutur zikiña? Erkiag BatB 93. v. tbn. A Ardi 24. � "Mutur
zikiña! ¡morro sucio! [insultos de las madres a los chicos]" ZMoso 60. b) De morro, extremo sucio. � Krisaillu
mutur-zikin, Etxeberriko. Or Eus 61.
- MUTUR-ZIMUR (V, G ap. A; -th- L ap. Lh). "Ruin" A. "Canaille" Lh.
- MUTUR-ZORROTZ (V, G, L, BN, S). Ref.: A; Lh (muthur-). a) "Irascible, de mal carácter" A. "Susceptible"
Lh. � Sartzen ikusi zuaneko [...], krisaillua eskuan eta mutur-zorrotz. "Con una muy mala cara". Berron Kijote
187. � Atrevido, osado. � Mandeuli mutur-zorrotza. "Atrevidas". Or Eus 318. b) De extremo puntiagudo. �
Ostoa zerbait mutur-zorrotz edo arantzaduna dauka. Munita 44. � M.-TXORROTX. � Tertziopelo beltzezko
txapel mutur-txorrotx bat buruan. NEtx Antz 140.
- MUTUR-ZUKU "(Sal, R), riña entre esposos" A. v. MUTUR-SALDA.
- MUTUR-ZULO. a) "Muthur-xilho, -xillo (L), narine" Lh. b) Orificio del extremo, la punta. � Abarketa
gorrien mutur-zuloetatik beatzak agirian zituela. TAg Uzt 156. Giltzak edegi zituen edegi. Urik, orraitiño, ez zan
mutur zilloetatik agertzen, kanpora nairik. Erkiag BatB 14.
- MUTUR-ZURI (BN, S, R; H (-th-); -xuri S). Ref.: A; Gte Erd 143. a) Delicado en el comer; goloso. "Muthur
zuria da, il est délicat, gourmet, difficile à contenter dans son manger" H. "Mutur zuri (BN-ciz-arb)" Gte Erd
143 (junto a jatun txarra, jatun txikia, jatun mañosua, etc., de otras zonas). � Diren bezalako gizun müthür zuri
eta emazte moko mehiak! ArmUs 1900, 64. Harrekilako gasna onhesten ez duen muthur zuria. Egunaria 1904,
17 (ap. DRA). Baduela Eskualdunak muthur zuri aire bat. HU Eskual 3-1-1908 (ap. DRA). b) (V-gip, G-goi).
Ref.: AEF 1955, 141; Elexp Berg. De morro blanco. "Bei muturzurixa fiña da esnia emoten" Elexp Berg.
- SOKA-MUTUR. v. soka.
muturdun. �1. "Hocicudo" Lar. �2. (H (+ -th-)). Puntiagudo. "Orratz muthurdun zorrotza" H. �3. (El) que
pone morro fiero. � Belarritatik eldu [urdeari], naiz dedin muturdun. Or Eus 136.
muturgo (B, -th- L, BN; Dv), muturko (-th- Lh). Ref.: A; Lh; Izeta BHizt2. � Enfado. "Enfurruñamiento,
rabieta" A. "Orren muturgoak irauten du" Izeta BHizt2. � Poloniak eta Txekoslobakiak haren [Rusiaren]
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
746