Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
lothgune mundukoi ta lurkoietarik. Birjin 264. Mundukói, álke gúti, óñak arín, arinágo búrua. LE Urt ms. 14r
(v. tbn. 105r). Mundukoien frakasua agiriko gauza den bezela, iñork ez daki ziur erlijioaren okertasuna. Txill
Let 121. Mundukoiak bazintzaze, munduak bere zerbait lez maite izango zendukiez. Ker Io 15, 19 (Or mundutar).
munduntza. � Mudanza (?). � Ixillik iduki arren bere artean igarotzen zana, bere arpegiko aldaera edo
munduntzak aditzera ematen zuan. J. Goenaga Aita San Inazio 7 (ap. DRA).
mundupe (Lecl). � Mundanería; mundo seglar, vida mundana. "Commerce du monde" Lecl. � Kausituko duzu
zure erretiramenduan, maiz mundupean gal zinezakena. Ch I 20, 5 (SP, Mst, Ip, Pi, Leon kanpoan, Ol lekorean).
Egoten dire bakhartasunean eta ixiltasunean mundupetik urrhunduak. He Gudu 31. Munduaren alderako
yaidura ondikozko batek eraman zuen munduperat Magdalena gaztea. Lg II 155. Mundupean dagoenak ez
dezake bada higuin bekhatua. Brtc 236. Noiz ere bai doa / dostatzerat / atsegin-bila / mundu-perat. Monho 140.
Atheratzen ditu mundupetik eta baztertzen Jaunak. MarIl 116. Mundupean bizi direnen bekhatuak. Jaur 141 (398
mundu pean). v. tbn. Dh 162. Elzb Po 192. Zby RIEV 1908, 415. Etcham 91.
mundurakatu (L, BN ap. Lh; Hb ap. Lh, Dv), mundurukatu (Lecl, H (V)). � "Chiffonner (Abb)" Dv.
mundura(tu) (SP, Dv), mundialatu (S (Foix) ap. Lh). � Tr. Documentado en autores septentrionales y
guipuzcoanos, y en Lizarraga de Elcano. Se encuentra el part. mundura en Etcheberri de Ziburu (junto a
munduratu), S. Pouvreau, Haraneder, Mendiburu, Goyhetche (junto a munduratu), Lardizabal, Arrue, Beovide
(AsL 185), JanEd e Iraizoz (YKBiz 49). �1. (Aux. intrans.). Venir al mundo; nacer. "Zori onez munduratzen dira,
haurrean xipirik hiltzen direnak" SP. � Lehen ere aitziñetik gintuen abisatu / Antekrist gaixtoak behar zuela
munduratu. EZ Man I 70. Ezen amaganik haurra denaz gero mundura, [...]. Ib. 43. Haurrak munduraz gero,
[...] burhasoek artha handi behar dute iduki. SP Phil 401 (He 406 sorthu; v. tbn. Gy 273, Hb Esk 101
mundura(t) geroztik). O Gurutze, Probidenzia dibinoak, ni mundura gabe enetzat preparatua zadukana! He
Gudu 106s. Munduko gauzarik bage mundura ninzan ni. Mb IArg I 204. Kristo mundura zala / garai onetan da.
JanEd I 20. Mundura diran beste guziak bezela tristetuko [dira]. Arr GB 139. Lazeria eta negarretan mundura
zera. Ib. 24. Munduratuz geroztik hirian naiz bizi. Iratz 13. Mirakullu uts-utsa da edonor munduratzea. Txill Let
134. Kristautuxea zen Euskalerria Altzatekoa mundura zenean. MEIG III 45. v. tbn. LE Kop 207. Gy 144. Iraola
99. Barb Piar I 122. Xa Odol 107. �2. (SP, Lh). (Aux. trans.). Traer al mundo. � [Egia da] zuk Aita probedituak
bezala bethi premia dudan guzia, [...] emanen derautazula: zeren-eta ezpaituzu hondatzera nihor munduratzen.
Harb 251s. Aur-miñak artu, eta mundura zuen seme bat. Lard 46. Zorigaiztokoa ni, ta ni munduratu ninduan
ama ere! Berron Kijote 184. v. tbn. Leon Io 16, 21. �3. Salir al mundo. � [Orixe ez zen] Jesusen Konpainian
gelditu. Mundura zenean, berriz, eta ez bere gogoz, bizirik zeukan Jainkoazko gose-egarria. MIH 260.
- BESTE MUNDURATU. (Aux. trans.). Llevar al otro mundo, matar. � [Alzolako jauna] birikeri gaizto batek
beste munduratu zun. Etxde AlosT 21.
- MUNDURA BERRI. Recién nacido. � Sagu gazteiño bat mundura berria, / guti ikhusia eta haiñ guti ikasia.
Gy 97.
munduria. "Mondanité" SP (s.v. mundukeria).
mundutar (V, G, AN ap. A; Ht VocGr 387, Lar, Añ, Izt 76v, Dv, H), mundutiar (L, BN, S ap. A; Lar, Dv, H),
mundutaar, munduar (Lar, H). � (Uso sust.). Del mundo, mundano; seglar; (el) que habita en el mundo. v.
mundano, mundukoi, munduzale. � Tr. Documentado en todos los dialectos. La forma mejor documentada es
mundutar. Hay mundutiar en un texto baztanés del s. XVIII (BOEans 897), en Larreguy, Mercy, Duhalde (16;
junto al más frec. mundutar), Duvoisin (junto a mundutar), HeH, Inchauspe (junto a mündatar, posible errata por
mündütar, en Hil 114) y en Leon; hay además mundutaar en J.J. Moguel (BasEsc 154) y en fray Bartolomé
(junto a mundutar). En DFrec hay un ej. de mundutar y 3 de mundutiar. � Mundutarrek mundutarres berzela
jujatuko dute. He Phil 433 (SP 428s munduko ume). Mundutarren esanak egiten dituena ta mundutar galduen
gisako edanketan [dabillena]. Mb IArg I 164. Relijiotarrak egiten dituzten gauzak, diozu, mundutarrenak baño
berez ederragoak eta obeak dira. Ib. 352. Urrundu behar gara mundutiar, bere gogo guzia mundu-pean
dadukatenetarik. Lg I 367. Mugarriztatua, maillegatua da mundutarren handitasuna. Mih 54. Prediku eta
katiximetan aurkitzen zarelarik, mundutarren bilkhuetarik ihes eginez. Brtc 15. Dohatsu giten nauzula neskatxa
mundutar batek dohatsu litekela uste lukeien bezala. Birjin 419. Mundutarren andi-nai arro eta erakerietatik.
Ub 177. Mundutar eta zerutar guztijen zoriona. Astar II 58. Horien guzien ondotik, mundutiarrak dabiltza. Dv
Lc 12, 30 (HeH, Leon mundutiar; Lç, He munduko jende, Oteiza, Brunet mundu jende, Or, IBk jentil, BiblE
fedegabe). San Iñazio gerlari eta mundutar. Laph 1. Berthute hunen indarra / froga zak, mundutarra. CantIzp
1868, 53. [Diabru batek] errazki emainluzke mundutar guziak infernura (Larrainzar, 1905). FLV 1988, 270.
Luditarrak, mundutarrak pozez dabiltzan bitartean negartu bearrekoak zerate zuek. EEs 1913, 161.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
681