Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
legea ezagutzen etzutenak Mundu Berrian arkitzen [ziran]. Etxeg EE 1892a, 364. Kolon aundia da gizon ori,
mundu berri baten agertearen egillea. EE 1893a, 47. Inglaterrak Mundu Berrian konkistaturiko [eskualdeak].
Mde Pr 252. Nere artikulu luze xamar bat dakar, euskeraz, "Mundu berriko euskal-idazleak" deritzaiona. Ibiñ in
MEIG VIII 83. v. tbn. AB AmaE 162. Or Eus 202. b) Nuevo mundo (particular), nueva sociedad. � Miratu
dituzte fede-gabe zenbaitek mundu zahar eta berria: zer ikhasi eta erakutsi dute? Orai ez bezalako azturak zirela
lehen. Hb Egia 123. Amari utzirikan nere baserria, / probatzera joana mundu bat berria. AB AmaE 284. Uri
aundiko gauzen barriak bere, txit arriturik jarri dau. [...] Orra mundu barria Nikanor-entzat. Erkiag BatB 122
(v. tbn. 138). Jainkoa ta Bere agindu santuak baztartuta egin nai litzake mundu berria. MAtx Gazt 58.
Orduantxe zabaldu zan mundu berri bat Xegundorentzat. NEtx LBB 123. v. tbn. Iratz 181. Txill Let 116s. Gand
Elorri 184. Vill Jaink 57. Azurm HitzB 30.
- MUNDU BETE, MUNDU BAT. Una multitud (de). � [Yesus] atera eban Pilatosek [...] etse aurrera, an
egoan mundu bete laguneri erakusten. Añ EL 2 220 (v. tbn. 203s). Mundu bat errekin ez da hekien berotzeko aski.
Dv Lab 188. � Zuri begira arritu dedin / mundu bat oso osoa. AB AmaE 196.
- MUNDU-BOLA. Globo terráqueo. � Jira egizu mundu-bolia. AB AmaE 21.
- MUNDU-ENGANATZAILE. Que engaña a todo el mundo. � Jesu Kristo idukia izan dun lege gabe batentzat,
burholari batentzat, mundu enganatzaile batentzat [...], eta hik nahi dun lauda hizaten. "Séducteur". Birjin 167.
- MUNDU-HERRI (Ht VocGr 438, Lecl, H (L)). a) Mundo, tierra. � Miseriaz betheko da mundu herri guztia.
EZ Man I 64 (v. tbn. Noel 162). Mundu herri guztiak ere, baldin zerorrek biderik emaiten ezpadiozu, ezin egotz
zaitzake ifernura. Ax 620 (V 399). Alegeraz kanta beza, / orai mundu herriak. Hm 66. Palestinan konsekratu, /
mundu herri zabalean / hañitz hostia ofritu. Gç 66. Noe zen mundu-herri guziko buruzagia. ES 389. v. tbn. Lg I
38 y II 299. b) Lugar (del mundo). � Hanbat mundu-herri eta lekhuetako garelarik. ES 393. Giristinoak diren
mundu herri guzietan elemeniaka dire elizak. Dh 264.
- MUNDU-GERRIKO. Zodíaco. � Mundu-gerriko deritzaionaren izar-mordoak gogoratzeko, [...]. "Las
constelaciones del Zodíaco". Or in Gazt MusIx 20.
- MUNDU-GIZON. Seglar. � Eliz gizonak [...], hala nola mundu gizonak. Arti Tobera 282.
- MUNDU-JAKINTZA. "Cosmographie" T-L.
- MUNDU-JENDE. Mundano(s), gente mundana. v. MUNDUKO. � Oiek gustiak dira gauzak, zeñakgatik
mundu jendeak dabilzan afanaturik. Oteiza Lc 12, 30 (Brunet mundu jendeak; HeH, Dv, Leon mundutiar, Ol
lurkoi, Or, IBk jentil, BiblE fedegabe).
- MUNDUKO (V-gip ap. Etxba Eib; SP, Lar, Añ, Dv). a) (Uso sust.). (Persona) del mundo, mundana.
"Mundukuak, los del mundo. Se dice para significar lo humano, la humanidad. Mundukuak, danok gara alkar
biarrian" Etxba Eib. v. mundutar, MUNDU-JENDE, MUNDUTIKAKO, MUNDUZKO. � Tr. Documentado
en autores septentrionales hasta mediados del s. XIX; al Sur se encuentra desde mediados del s. XVIII. � Baldin
munduko bazinete, [...]: ordea zeren ezpaitzarete munduko, baina nik elejitu baitzaituztet mundutik, halakotz
gaitz daritzue munduak. Lç Io 15, 19 (He, TB, BiblE munduko; Dv mundutikako, Leon mundutiar, Or mundutar,
Ker mundukoi). Nola kantak maiz baitire mundukoen ahoan. EZ Man I 4. Munduaz eta mundukoez etsitzen du.
Ax 58 (V 38). Duzun dolore, zeren oraino hain zaren haragizkoa eta mundukoa. SP Imit IV 7, 2 (Ip mündütiar).
Mundukoek ikusiko duten bezain sarri bizitze debotari iarraiki nahi zaizkola, [...]. SP Phil 425 (He 429
mundanoek). An dago agura bat ez mundukua. Acto 184. Naiz relijiotarra izan hau, naiz mundukoa. Mb IArg I
352. Mundua ta mundukoak neretzat ill bite. Cb Eg II 95 (Dv LEd 171 mundukoak). [Apostoluak joan ziran]
munduko guziai erakustera. Ub 104. [Isten deutsa] Jaungoikuaren bidiari mundukuen esamesen bildurrez. Mg
CO 281 (v. tbn. mundukoen esames en Itz Azald 204). Jainkoak lan au mundukoai kendu zien, zerutarrai
emateko. Lard 107. Jainkoak munduko zagozka. Andre bat ukhanen duzu, [...]. Laph 77 (v. tbn. 161). Etziruriten
mundukoak, baizik aingerutxo batzuek. Zab Gabon 47. Bide hori, aldakortasun hazkorrarena, darama munduak;
mundukoek daramagu, hobeki esan. MEIG VI 52. v. tbn. Hm 78s. Mih 64. Añ LoraS 177. Gco I 456. Dh 115. fB
Ic I 57. JJMg BasEsc 205. Astar II 32. CatBus 39. Ur MarIl 77. Bv AsL 96. Azc PB 296. Etxeg in Ag AL 5.
Urruz Zer 70. Enb 80. Laux BBa 56. Erkiag BatB 153.
� Zu bezela mutilzar, danak / gelditzen bagera, / mundukuak lafite / bukatuko dira. In Tx B II 264.
b) (V, G, AN, Sal, R ap. A; Añ, Izt 13v). "(El más) apreciable, mundukoa da" Añ. "Excelente; litm., lo del
mundo" A.
- MUNDUKO ALDI. Vida, tiempo de la vida. v. mundualdi, MUNDUKO DENBORA. � Egin bearrak gera /
munduko aldia; / esamina egiten / nekatu memoria. Izt Po 52. Utzi ziola bertan / diru ta zaldia / bestela egingo
diola / munduko aldian. Balad 227. Zure gisa munduko aldia, / emango nuke noski kontentuz guztia. AB AmaE
401. � (Con determinantes). � [Ardiets dezadan] mundu hunetako aldia dagidanean, haren Parabisuko loria.
Mat 292 (v. tbn. Ax 396 (V 396) y ES 116 mundu hunetako aldia egin). Gure etsaiek eztute kontuan sartzen
mundu ontako aldi au baizik. Vill Jaink 86.
- MUNDUKO DENBORA. Vida, tiempo de la vida. v. MUNDUKO ALDI. � Odoylek egin du munduko
denbora, / lagunekin yautsi da bethiko hobira. Hb Esk 163. � Jeiki-erorka pasatzen dugu / mundu huntako
denbora. Etcham 229 (v. tbn. mundu huntako denbora bete en Jnn SBi 49 y Xa Odol 144).
- MUNDU KUTSUZKO. Mundano. � Mundu kutsuzko pesta aundi batek / Biarritz zuan ostatu. Basarri 121.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
677