Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
- MUNDUAN EMAN, EZARRI, IPINI. v. MUNDURA(T) EKARRI.
- MUNDUAN JAIO, SORTU. v. MUNDURA JAIO.
- MUNDUAN MUNDU (V ap. A Apend; mündian mündü S ap. A). "Mientras subsista el mundo" A. "De tiempo
inmemorial" A Apend. v. MUNDUA MUNDU.
- MUNDUAN SARTU, MUNDURA SARTU. a) Entrar en la sociedad, salir al mundo. � Munduan sartzean,
dio, Sakrifiziorik ez ofrendarik eztuk nahi ukhan. Lç He 10, 5 (He, TB munduan sartu, Dv mundura sartu, BiblE
mundu honetan sartu; Ker gizartean sartu). Anhitz abusari sarthu izan da mundura, zeinék ezpaitute konfesatzen
Iesus Krist haragitan ethorri izan dela. Lç 2 Io 1, 7 (TB sartu dire munduan; He, Dv mundurat ilkhi, BiblE
munduan sortu). [Gaztaroan] artean munduan sartu gabeak izaki, parabisu bat bezala azaltzen zaigu au. Vill
Jaink 122. b) Venir al mundo, nacer. � Dohatsu da Kristo gure Iauna munduan sarthu zeneko eguna. Hm 208.
Xühür batek zioan gizona ütsia bezala mündian zela sartzen. Egiat 231. Nork berak du berea / mundura sartu
denean / ekharria zorthea. Elzb Po 210. Mundura sartu nintzan / mutila fortunaz. Azc PB 339. v. tbn. Munduan
sartu: Cb Just 7s. fB Ic II 288. Gy 168. Arr May 114. Mundu huntan sartu: Mih 4. Monho 128. c) Entrar en el
mundo terrenal, en la vida mundana. � Gogo guztiaz sarturik munduan ta bere gal-bide bildurgarrienetan. Añ
LoraS 173. Ez naiz Loiolan sarthuko, enetzat berriz munduan sartzea bailiteke. Laph 159.
- MUNDUAREN ZABAL. v. MUNDU ZABAL.
- MUNDUA UTZI, ITXI, LARGA, KITATU. a) Apartarse del mundo, de la vida mundana. � Tr. Documentado
al Norte ya desde Dechepare; al Sur se encuentra en Cardaberaz, Añibarro, Aguirre de Asteasu, J.J. Moguel y M.
Atxaga. � Mundu oro utzi niro zure amorekatik. E 195. [Delibera ezazu] zeure salbamenduagatik mundua
kitatzera. Harb 129. Orhoit zarete maiz zertara ethorri zaren eta zergatik mundua utzi duzun. SP Imit I 25, 1
(Ch, Ip utzi duk mundua, Mst mündia kitatü düzün; Leon munduari uko egin). Itzulzaite bihotz guziaz
Iainkoagana, eta largazazu mundu ondikozko hori. Ib. II 1, 1 (Ch, Ip utzazu mundu dohakabe hau, Mst eitz ezazü
mündü miserable haur, Leon utz bere alde mundu hits hau). Mundua utzi ta erlijioan sartu. Cb Eg II 152 (76
mundu galdua utzi, 211 mundu guzia zeruagatik larga). Zergatik ez dugu mundu enganakhor hau alde baterat
largatzen? Lg II 92 (194 mundua utzi). Komentuan sartzen denak ez du urrikirik behar mundua utzi izateaz. Mih
109. Bateo santuan larga ez genduan mundua? Añ LoraS 24. Mundu galdu au utzirik erlijioko bizimoduari
jarraitzea. AA II 144. Mundua utz! eta idea hertsi batzuetan sar! Laph 130 (v. tbn. 233). Ützi zian mündia,
sarthü Jesuiten ordrian. Ip Hil 87. Utzi mundua. Jarrai Kristori. MAtx Gazt 55. v. tbn. Mundua utzi: He Phil
433. Jaur 109. Arch Fab 209. Bordel 198. Dv LEd 269. Bv AsL 108. Arr May 159. Jnn SBi 128. Etcham 57. Iratz
142. Zerb IxtS 101. Mündia kitatü: Xarlem 973. � Itxi eutseen mundubari, bakartade, penitenzija ta
humilldadian Jesu Kristori jarraitute arren. JJMg BasEsc 165.
b) Morir. � Tr. Documentado en todos los dialectos, ya desde Leiçarraga. � Utziten dut mundua eta banoa
Aitaganát. Lç Io 16, 28 (He, TB, LE, Dv, EvS, BiblE mundua utzi, Ker mundua itzi). Zuregatik utzi zuen / Iaunak
mundu gaixtoa. EZ Noel 173. Felipek mundua utzi du; / zeruan dago (1666). TAV 3.1.28. Kontentu andiiaz zuaz
Zerura / mundu tristia itxirik. Urqz 86. Itxi biar da munduba, itxi biar da betiko. JJMg BasEsc 264. Nola han
bainaiz sorthua, / han dut utziko mundua. Elzb Po 196. [Jinkoak] markatü thenoria mündü hiragarri hunen
üzteko. Ip Hil 185. Gorriyak ikusita / utzi du mundua. Tx B II 127. [Poeta] mundu mugatua utzi eta [...] itsas
handi mugarik gabean ondoratzera doala. Mde Pr 373. Mundu au uzteko unea ba-zetorkiola igarririk, [...].
Etxde JJ 279. Ama Euskal-herriaz naiz naigabetua, / uzterat doalakotz betikotz mundua. Xa Odol 207 (76
mundu hits hau utzi). v. tbn. Gç 82. Brtc 119. Barb Sup 106. Lek EunD 41. Munita 104. Erkiag Arran 9. Mattin
41. Mundu (h)au utzi: Mb IArg I 332. Laph 3. AB AmaE 118 (itxi). Sor Bar 55. Ir YKBiz 460. Or Aitork 231.
Mundua larga: Xe 161. Mündü haur kitatü: UskLiB 68. � Munduari utzi bearrak [gaixoari] burura ekarri
leizkiokean atsekabe samiñak. Izt C 240.
- MUNDU-BARREN. "(Vc), país muy lejano" A.
- MUNDU BAT. v. MUNDU BETE.
- MUNDU-BAZTER. "(BN-ciz-baig, Sal), país muy lejano" A. � Mundu bazter urrunetan Iauna dute
laudatzen. EZ Man II 41. Mundu bazter zabalera / gero ziren banatu. EZ Noel 118. Jarraiki zatien mundu
bazterriala! "Jusques au bout du monde". Arch Fab 137. Begira an ta emen; / mundu bazterretan, / arriskubaz
besterik / ez dot aurkietan. Ur MarIl 126. Mundu bazterretako erri txiki [guziak]. Ldi IL 136. Aier aierrik niagon
mundu bazter batean gorderik [...] nere azken-urteok emateko. Or QA 186.
- MUNDU BEHERE(KO), BEHERE-MUNDU. Tierra, mundo (con sentido despectivo). Cf. mundupe. �
Mundu behereko pena ahantzirik handiak. EZ Man I 88 (2 behere munduan). [Parabisua] da atsegin ezin
kondatuzkoa / zeñen berdiña ez baita mundu beherekoa. Ib. 132. Zure arimak mundu behereko huni erranen
diotzan adiu handiak. SP Phil 48 (He 50 mundu behere huni). Iainkotasuna ezin ongi mira genezake mundu
behere hunetan. Ib. 91 (He 93 mundu behere huntan). Begiraraziko darotzu mundu beher huntako ohoriei. Mih
33.
- MUNDU BERRI. a) Nuevo mundo (ref. a América). � Zuri oraiño zordun zaitzu / giristiño herria, / zuri
fiñean aurkhitu den / berze mundu berria. EZ Noel 176. Urez noa ikustera / bai, mundu berria... / oraintxe bai
naizela / errukigarria. Iparg 345. Itzultzeko ainbat diru / nerekin banitu / aspaldi etxean nintzan / zertarako
ukatu! / Orra mundu berriaz / txit laster aspertu (Donostia, 1879). JFlor 121s. Orduan ainbeste anima Kristoren
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
676