Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
38. Ardoy SFran 329. Uzt Noiz 101.
�3. Mundo, campo, ámbito; mundo particular. "Ero-etxe mundua, el mundo manicomio" Iz ArOñ (s.v. ero-etxe).
v. MUNDU TXIKI. � Tr. Documentado en autores septentrionales desde Leiçarraga. Al Sur lo emplean con
frecuencia los autores modernos; antes se encuentra en Larramendi e Iturzaeta (Azald 15). � Mihia ere su bat
da, eta inikitatezko mundu bat. Lç Iac 3, 6 (He, TB, Dv mundu bat, BiblE mundua; Ol gaitz guzien sorta).
[Gizona] zeina baita, zaharren erranera, mundua bera batetan laburki serraturik. SP Phil 470 (He 475 mundu
txikia). Eremuan mundu bat badut / Zu enekiñ zarenean. Gç 169. Graziaren mundu ederrean. Lar SAgust 7.
Gogomen hartan hirur mündü dereikie egin, bata deitzen die Izairi angürütsüa, berzia arima ta hirugerrena
mündü güziaren lankheia. Egiat 206. Ostoa mundu bat da asko marmaloentzat: hura diruri lurrak zeruko
eremuetan. Hb Egia 40. [Aita Sainduak] mundu katolikoari egin zion lehen letra edo enziklikan. Lap 26 (V 15).
Aho batek eztiki diolarik: Ama! / hitz goxo bakar horrek mundu bat derama... Ox 145. Gogoetatik erakarri nau
sentitzearen mundura. Txill Let 65. Mundu ura txikiegia zitzaion. Anab Poli 41 (ref. a la vida en un barco).
Guretako bakoitza mundu oso bat da: mikrokosmos. Vill Jaink 57. Olerkariaren mundua, zelakoa? Ba ote dauka
azkenik, neurririk, olerkaria bizi dan munduak? Alzola Atalak 79. Ximonentzat gurasoak ziran mundu guzia.
NEtx LBB 124. [Hizkuntza dugu] zentzuaren mundutik hotsen mundura joan eta itzuli bitarteko dabilen
mandataria. MEIG VIII 108. Hemen bi mundu [daude]: erdal mundua eta euskal mundua. MEIG IX 83. v. tbn.
JesBih 473. HU Zez 77. Mde HaurB 51. Arti Ipuin 76. JEtchep 27. Gazt MusIx 169. Lasa Poem 117.
�4. Gente. "Le monde sera surpris, munduak miretsiko du" Ht VocGr 429. "Les hommes en général ou la totalité
des hommes. Mundu guziak bardin dio" H. � Tr. Documentado desde mediados del s. XVI. Al Sur, aunque se
encuentra ya en Lazarraga, es frecuente sobre todo en el s. XX. � Mundu guzia huna betor, aur noble onengana.
(1554). Iker-2, 261. Horrá, mundua haren ondoan ioan da. Lç Io 12, 19 (He, LE, Dv, HeH, Leon mundu guzia,
EvS mündü oro). Mundu guztiak dakus dakutsuna: / ni zugaiti naxana gastaetan. Lazarraga (B) 1194vb.
Enbaxadak Errege baitan omen dire eta esparanza handitan dago mundu guztia pakea tratatzen dela. (c. 1597).
FLV 1993, 465. Estezazula ziñetz mundo gostia, ezen gezurra erraten du. Volt 203. [Alferrentzat] da audientzia
guztia, hei dagote mundua ahoa zabaldurik, eta beharriak ernaturik beha. Ax 44 (V 27). Mundu guziek, txipiek
eta handiek, gizonek eta emaztek [glorifika dezaten Ienkoa]. Tt Onsa 76 (v. tbn. Arima 36). Engañatzen dutela
mundu guzia (B, s. XVIII). BOEans 934. Oraino sobera mundu gelditzen da. Lg I 211 (II 246 asko mundu).
Munduz bethea aurkhitzen zen [etxea]. Lg II 141. Mundu oste handi bat ethorria zen Yerusalemerat. Ib. 251.
Erortzen da infernurat / tropelaka mundua. Monho 104. Mundu handiaren bixtan mintzatzen ohitua. Ib. 60.
Diabrubak itsututa [dauka] mundurik geijena. fB Ic II 254. Orietaz mintzo da / horren bertze mundu. Bordel
139. Mundu guztiagaitik ondo esaten ekiana zan. Ag AL 78. Munduaren iritzian personik [ezerezena]. Goñi 97.
Kalera mundu guziya --diyo sastriak. Iraola 88. Grezian mundu guztia zan jakintza-zalia. Kk Ab II 108. Ikusi
zuten guzia mundu jakintsuari aldarrikatzeko. Mde Pr 315. Kalean, mundu osoaren aurrean. Erkiag BatB 83 (v.
tbn. Arran 37). Atzo kafeterian zeundela, [...] mundu guzia zuri begira zegon. Lab SuEm 169. Gipuzkoan bertan
esate baterako, mundu guztiak gaztelaniaz egiten zuela. MEIG IV 55. v. tbn. Mat 107. EZ Noel 41. INav 131.
Acto 283. AstLas 22. Xarlem 1526. Etch 304. Izt C 134. ChantP 342. Balad 115. AB AmaE 411. Zby RIEV 1909,
107. Mdg 135. JE Bur 185. EusJok II 61. Const 34. Tx B I 218 y III 42. Or QA 83. Basarri 84. Arti Tobera 282.
Uzt Sas 57. Saiburu in Uzt LEG I 234. Berron Kijote 63.
� (Como primer miembro de comp.). � [Badire hainitz] obeditu nahi ez dutenak, elhe berri erraille eta mundu
enganazaille direnak. He Tit 1, 10 (TB arimen enganatzaile; v. tbn. mundu enganatzaille en Lg II 283). Mündü
trunpazalia. Xarlem 414. Mundua-ilusitzale / gaistuen tratia. Bordel 142. Amburusi bera, mundu-arauz gizon
doatsu nedukan. 'Según el mundo'. Or Aitork 128.
� (Gèze 340, H). Multitud de gente. "Monde, mündü, jenteozte" Gèze. "Bazen han mundu bat alde orotarik
ethorria" H. � Jendetze handi bat, bada, bildu baitzen eta hirietarik mundu handi bat heldu baitzitzaion. He Lc
8, 4 (TB hainitz). Salbatzaillea igantzen mendi baterat, [...]: yarraiki zitzaion mundu bat ondotik. Lg II 145.
Diharzek Ahetzerat biltzen du mundua. Hb Esk 139. Mundu bat han zen: herri guzia multzora bildua. HU Zez
131. Mundua han zen, ahokian. Herri guzia, eta zenbat gizon auzo herrietarik! HU Aurp 88. Mundubak ziran
Iturriotz-a / oik ikustera etorriyak. EusJok II 70. Mundua biltzen ari zutela apostoluek. Zerb IxtS 97. Murtutsen
goait zauden. Aratsalde hartan mundua han zen zubiaren hunaindian, jaun erretora buru. Lf Murtuts 20. v. tbn.
Laph 150. Jnn SBi 90. Ox 201. Const 43. Barb Piar I 209.
�5. Mundo (experiencia del mundo). � Mutillaren garrak mundu gutxiko emakume aren gaztelua errebearrean
zeukan. NEtx LBB 23.
- BESTE MUNDU, BERTZE MUNDU (H). (El) otro mundo. "Bertze mundura io[a]nez geroz, ezta gehiago
huntara bihurtzerik" H. � Tr. De uso general en todos los dialectos desde finales del s. XVI. � Laster batean oi
lirakasket / beste mundura bidea. Lazarraga 1196v. Bertze munduan bizitze finik eta akabatzerik izanen eztuen
bat. Mat 16. Bi presuna daude bertze munduan: bata parabisuan, eta bertzea ifernuan. Ax 474 (V 307). Bertze
mundian imortal izanen [da]. Tt Onsa 144. Hobe düzü heben gaztigatü izatia, eziez beste mündian. Mst III 50, 6
(Ip beste mündian, Leon bertze munduan). Beste munduan zer igarotzen zan ikustera Jainkoak eraman zuen. Cb
Eg II 204. Miin gaiski esalaak beste mundura juan oi dira. fB Ic II 192. Bertze munduko solhasak. Laph 125.
Beste munduan begira dagokion suertea. Arr GB 94. Bethi banabilazü / nahiz beste mündilat heltü. Balad 116.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
674