Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
aphur bat aitzinago iragan zenean, [...] hasi zen usatzen bertze kofesatze molde bat. Ax 525 (V 338). Iragaiten
da mundua, eta haren guthizia. SP Imit I 20, 7 (Ch mundua iragan, Mst, Ip mündia igaran). Yaunaren uztarria
pisuegia zaizu, [...] eta hari preferatzen diogu mundu gogor eta tirano batena. Mih 89 (v. tbn. 128). Mündüko
urthiak / dütüdala kunplitürik. Xarlem 1263. Ai, laster lasterka igaro / da nitzat mundua! Azc PB 57. Zenbaitek
aña sesiyo gabe / dijua zure mundua. Tx B I 191 (v. tbn. II 125). Onez igarorikan munduko egunak, / danok izan
gaitian zeruan zorunak. Enb 80. Ba-dakik ez daukagula / guk betirako mundurik. Basarri 58. v. tbn. Atano
Auspoa 94, 61. Itz Azald 96. JAIraz Bizia 89. Berron Kijote 189. � Denbora noble hori / kanbia daiteke, / bi
mundu plazerretan / pasatzia neke. Bordel 139. � "Ordua doanean doa mundua (V-ger), cuando va la hora, va
el mundo" A. v. ORDUA MUNDU.
� (Como primer miembro de comp.). � Iujamenduaren muga, [...] / mundu fiñatzean behar [da]. EZ Man I 62.
Elurretan bai dago / mundu-zabalera. Jaukol Biozk 104. Mundu-zati aundietan. Or Aitork 155. Nikanor-en
jakituria, mundu-jakituria gizarte onetan elikatu ta joritu oi zan. Erkiag BatB 80.
� Parte de la tierra. � Irabazirik utzi zuen mundutik eman zion bakoitzari bere zatia. Mb IArg I 222. Erupa
baino zabalago den mundu bat. Laph 193. Mundu bat gendukanok / oraiñ ditugu bi, / glori au zor diogu /
Kristobal Koloni. AB AmaE 161.
� (Ref. a otros mundos, planetas...). � Gure iguzkiak baditu munduak inguru: bertze iguzki hoiek zertako ez
dituzte izanen bere munduzko gortheak? [....] Deus guti da lurra goragoko munduen aldean. Hb Egia 40 (v. tbn.
41). Izarra mundu bat da, bai kharloa ere. Ib. 42. Izarrez-izar, euzkiz-eguzki, / milla munduren artean. Aran
SIgn 211 (v. tbn. Or Poem 526 milla mundu). Zerua dago loraz beterik / eguzkia ilten danean, / eta bakoitza da
mundu eder bat / geure munduen ganean. Azc PB 308s (parece ref. a las estrellas).
� "Andiko mundua, la eternidad" A. v. BESTE MUNDU. � Gustura / ioango da ango mundura. Azc PB 248 (in
Ur PoBasc 206 beste mundura). Goiazan egaz, bertsolaria, / negarrik eztan mundura. Ib. 309. Geroko bizitzan,
eriotzaz bestaldeko munduan kokatu izan dute sari ori. Vill Jaink 99. v. tbn. Etxba Ibilt 490.
�2. (H). Mundo (terrenal; frecuentemente en oposición a la religión, a la vida religiosa...); civilización, sociedad;
vida mundana. � Mundu honek anhitz jende enganatu darama. E 99. Ez naiz ethorri mundua kondemna
dezadanzát, baina mundua salba dezadanzat. Lç Io 12, 47 (He, TB, LE, Leon, BiblE mundua; HeH mende).
Arimaren etsaiak dira hirur: Mundua, Deabrua eta Haragia. Mat 33 (tbn. en Bet 14, Harb 35, Ax 340 (V 226),
VJ 3, Tt Arima 130, Bp I 57, Arz 28, El 14, Iraz 43, CatBurg 12, Cb CatV 16, CatLan 56, Añ CatAN 13, CatB
21, CatLlo 13, CatLuz 9, CatAe 16, CatSal 17, CatR 17, Legaz 9, Itz Azald 185, CatUlz 12, KIkV 57, KIkG 40,
Inza Azalp 149). Iesu Kristo gure salbazallea, genzen baitituzu munduko bekatuak. Ber Trat 43. [Suak] mundua
purgaturen du lizuntasunetarik. EZ Man I 80. Mundu gudutsu hunen [perilak]. Harb 262. Hautsi dut
munduarekin, egin dut harekikoaz. Ax 53 (V 34). --Munduak zelan tentatzen gaituz? --Ekarten deuskuzala
munduko esanak eta obra gestoak. Cap 70. Nik serbitzatzen nuen mundua, eta mundua ezta egina ene
serbitzatzeko baizen. SP Phil 37 (He 37 mundua; v. tbn. SP Imit I 18, 4). Mundu arro eroaren esanei ez-aditu
egin. Mb IArg I 160. Gurutze santuaz mundua erredimitu zenduen. Cb Eg III 244. [Monja] konfesatzen ta
komulgatzen zan munduan egin zuan bekatua agertu gabe. Mg CC 137s. Kastigu izugarri onen ondoren nola
bizitu ote zan mundua? AA III 282. Bizi gareno, munduak lilluratzen ohi gaitu. Dh 125. Osorik konsagrauta,
munduti erbestetuta. fB Ic II 290. Buruz bera / joango da mundua, / eta geldituko da / betiko galdua. It Fab 74.
San Juanen eriotzarekin mundutik ezkutatu ziran. Lard 534. Mundua sarthua da ni baithan. Dv LEd 157.
Mundua lausenguz zagokolarik, / [...] mundutikan ihes gan zen gazterik. Zby RIEV 1908, 415. Ai, au mundua!
Pozik aundienaren ondoren atsekaberik aundiena. Urruz Zer 69. Mundua arbuiatzen duzu. Etcham 91. Ze nahuk
bazterretxetan gerta dadin? [...] Zeait mundutik yakiteko yautsi behar diauk hunano. Zub 74 (en boca de un
casero en la calle). Mundu edo gizadia gero baño gero txiro, lander edo pobreago izango da. Eguzk GizAuz 62.
[Ezkondua] munduarenetan ari da, emazteri nola atsegin. Or Aitork 39 (v. tbn. 149). Mundua aldatzen ari da.
MAtx Gazt 56. Munduarekiko sentikizuna ta ura ukatzea. Gazt MusIx 166. Mundutik aparte / itsaspeko herri
honetan. Lasa Poem 107. Munduko bide malkarrak, haragiaren nahigabe-atseginak ezagutzen [zituen]. MIH
282. Jakintzak darama batipat mundua dabilen bideetatik. MEIG III 119.
v. tbn. Gç 178. Acto 163. Lg II 126. Mih 90. Gco II 75. LE Io 4, 42. UskLiB 79. Jaur 140. Arch Fab 373. Ur
CatArrig 92. Arr GB 33. Bv AsL 204. Jnn SBi 52. Etxde JJ 279. Arti Tobera 282. Osk Kurl 212s. NEtx LBB 197.
� (Como primer miembro de comp.). � Bata mundutaarra, ta bestia erretirau ta mundu gorrotokua. JJMg
BasEsc 159s. Mundu-atsegiñetatik / gorde nazazu edatetik. SMitx Aranz 130. Gu ainbeste nekatuta etorri, eta
guri kasorik ez. Au dek mundu-modua! And AUzta 102. Uste dau askok gizona dala / mundu-bizitzaren lema.
BEnb NereA 224. Bai benetan doatsu / mundu-otsari itzuri doana. "Huye el mundanal ruido". Gazt MusIx 75. v.
tbn. Or Aitork 162.
� (Ref. a un tiempo, época). � Lapurreta besterik ez dago oraingo munduan. Urruz Urz 29. Aintzinateko
munduan aurkitzen dugu federik osoena aztiari buruz. Mde Pr 309. Mundu klasikoaren ukitzeak. Ib. 226.
Egungo munduan erlijio-izpirik gabe bizi direnak. Vill Jaink 26 (v. tbn. in Gand Elorri 12). Joan dan mundu
zoriontsu ta gozo bat. Osk Kurl 81. [Euskarak] batasunik gabe ez baitu iraungo, bizi garen oraingo eta biharko
mundu honetan. MIH 218 (303 gaur-biharretako munduan). Datorren mundua arruntagoa izango da. Ib. 132. v.
tbn. AB AmaE 223. Azc PB 72 y 243. Mde HaurB 12. SM Zirik 44. Basarri 118. And AUzta 142. BEnb NereA
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
673