Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mundoil. v. mondoil.
mundoin. v. mondoin.
mundoinorde. "(L-sar), vicelanza del arado, usado principalmente en la grada" JMB At.
mundrun (L-ain, BN-lab, S ap. A), mundruna (T-L). � Alquitrán. "Asphalte", "bitume" T-L. v. alkaterna,
asfalto, galipot. � Emaiten badiozu neguan [sagartzeari] lurretik bizpahiru erhi trebes mundrunez inguruan
ustei bat. EGAlm 1903, 33. Alkaterna edo mundrun. EOnAlm 1906, 40. Ihizko untzi bat hartu zuen harentzat,
mundrunaz eta bikez emokatu, haurra hartan ezarri eta ihien artean utzi. Bibl Ex 2, 3 (Urt alkaternaztatu, Dv
naslika, Ur, Ol betun, Ker lika, BiblE galipot).
mundrunatu (L, BN ap. A). � "Dar alquitrán" A.
mundu (gral.; Lcc, SP, Urt I 373, Ht VocGr, Lar, Añ, Dv, H), mundo. Ref.: Bon-Ond 137; VocPir 49; A; Lrq; Iz
Als (tainbéste), ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. � Tr. De uso general en todas las épocas y dialectos. La forma
general es mundu; hay mundo en Tartas (Arima XIII, 53, 64, 70), Goyhetche, Hualde y Kortazar (Serm 6), en
todos ellos junto a mundu, y en Voltaire, P. Artola (in Bil 173), EusJok (143) y P. Yanzi (Auspoa 77-78, 128).
En DFrec hay 649 ejs. de mundu.
�1. Mundo, tierra. "Munduak ekhar, munduak ioan, le monde aporte, le monde emporte" SP. "Potencias de la
tierra, munduko mendeak" Lar. "Mundurik ara (V-m), mundurik arate (G-to), mundurik andar (sic) (V-ger),
mundurik aztiazu (G-azp), de ceca en meca. Munduaren beste bazter (L-côte, B, BN-ciz-baig, Sal, ...), país muy
lejano" A. "Liburu bat bezela da mundua, nun bada zer ikasi asieratik guenera" Etxba Eib.
� Heuskara / ialgi adi mundura. E 252. Deabru eta Satan deitzen dena, zeinek mundu guzia seduzitzen baitu. Lç
Apoc 12, 9 (He, TB, Ip, Dv, Echn, BiblE mundu guz(t)ia; Ol gizadi osoa). Resumako Ebanjelio haur
predikaturen da mundu unibersoan, nazione guziei testimoniajetan. Lç Mt 24, 14 (He mundu uniberso guzian;
TB, SalabBN, Echn, Samper, Leon, Or, BiblE mundu guz(t)ian). Ezen zer probetxu du gizonak baldin mundu
guzia irabaz badeza, eta bere arima gal badeza? Lç Mt 16, 26 (He, Ip, Echn, Hual, Samper, Ker, BiblE mundu
guz(t)ia, SalabBN mundia). Mundu guztiko erreñuetan. Lazarraga 1169r. Badabere, nai ez neuke, / mundu
guztiagaitirren. Ib. 1144v. Mantena ezpagaizke ere / ogi utsak mundu onetan (Pamplona, 1609). TAV 3.1.20,
115. Munduaren hastean. EZ Man I 129. Bizi denak ondra dezan mundutik faltatua. EZ Man II 96 (v. tbn. Noel
123). Zure izena / mundua dan artean / luzaro biziko da (1658). ConTAV 5.1.5, 93. Hura egiazki da bere
buruaren nausi eta munduko jaun. SP Imit III 53, 2 (Ch munduaren, Mst, Ip mündiaren, Leon mundu guziaren;
Ol, Pi ludi). Ifernura mundutikan, / arruta du hartua. Arg DevB 35. Jausten denean mundura / Juje Jauna
jujatzera. Gç 159. Bere hitzkuntza mundutik hedatuz eta barraiatuz. ES 402. Mündia sorthü ta biziren deno, [...].
Egiat 195. Edertarzünian mündian / parerik ez ümen betü. Xarlem 83. Mundubak zitubanian [...] milla zazpireun
irurogeta amar urte, [...]. Mg PAb 184. Zerurik eta mundurik ez balego bere, [...]. fB Ic I 62. Munduan diran
gauzarik baliosoenak. It Dial 22 (Ur, Dv munduko, Ip mündian diren). [Yupiter okupatua da] mundoaren
gobernatzen. "Qui gouverne l'univers". Gy 181. Bere buruari igerri zion, munduan luzaroko etzegoala. Lard
207. Lurra ere gauza gutia da [...]: urguluak eman dio mundu izena. Hb Egia 39. Mundiuaren laur partetakuak.
Hual Mt 24, 31 (24, 14 mundo guziuan). Munduari nai diozkat / kantuz adierazo. Xe 154. [Zezena,] besteren bat
mundu ontatik bialtzeko asmuarekiñ. Sor Bar 74. Biraka dabil mundua / eguzkiaren tornuan. Azc PB 309. Aizia
buruan eta ibilli munduan. Urruz Zer 136. Mundu biribilleko euskaldun guziai. Mok 13. Ni bezain dohatsurik ez
da bat munduan. Ox 169. Munduan-barrena / erri ez-ezagunen / billa. SMitx Aranz 151. Mundu guziko
baztarrak ikusiz. Or QA 206. Iduritze bat direla mundua eta munduan izatea. Mde Pr 373. Aiek uste zuten Lurra
zela mundu osoaren erdi ta zilbor. Vill Jaink 42. Munduko aberatsenak baiño zoriontsuago bizitzeko. NEtx LBB
94. Bere herriko eta munduko literaturan. MEIG IX 106. Mundua bezain zaharra eta arrunta baita [dakarren
mandatua]. MEIG I 197. � Barzelonan moldizkidatutako itztegi luzeazaltar mundu osoarekikoaren laugarren
liburuan. 'Diccionario Geográfico universal'. Izt C 131.
� (Empleado en pl.; se incluyen tbn. los ejs. de mundu orota-). � Heuskaldunak mundu orotan preziatu ziraden.
E 257 (61 mundu guzietarik). Zoazte mundu orotara, eta predika iezozue Ebanjelioa kreatura guziari. Lç Mc 16,
15 (He mundu guzirat, TB munduko lekhu guzietarat, Dv mundu guzia gaindi, BiblE mundu guztian zehar).
Mundu guzietan hanbat laudorio emaiten zaion Regina. Lç Dedic * 6r. Apostoliak berak, zuñ mündü orotako
gehien ezarri beitütüzü. Mst III 22, 4 (SP munduko kantoin guzietan, Ch mundu guziko; Ip lür orotako). Bazter
orotarat hedatü zen, eta orai mündü orotan zelebratürik da eliza katolikoetan. Ip Hil 5s (6 mündü orotako).
Munduetarik gora. Iratz 155. Zaldun ibiltari egin bai, ta mundu oietan barrena arrisku-billa joan nai [zuan].
Berron Kijote 71. v. tbn. Arti Tobera 284. Mündü orota-: Tt Onsa 60. Bp I 38. CatS 73. � Eta beori, nola ibilli
da mundu oietan? Apaol 33 (ref. a América).
� Mundo, vida. v. mundualdi. � Nik aregaiti iragaro dot / munduan asko penarik. Lazarraga 1181v. Mundua
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
672