Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mukurratu. v. mukurutu.
mukurri, -kurru. v. mukuru.
mukurrusta. "(L; Hb), crête. Var. de kukurusta" Lh.
mukurtu. v. mukurutu.
mukuru (SP, Urt I 87, Lar, Izt 71v, H), mukurru (H, Lander ap. DRA), mukurri (Hb ap. Lh, H (S)). � Tr.
Documentado sobre todo en autores septentrionales desde Leiçarraga. Al Sur se encuentra un ej. en Lizarraga de
Elcano y otro en Echenique, y no vuelve a aparecer hasta el s. XX. Mukuru es la única forma documentada (a
excepción de un ej. de mukurru en Azkue). Al Norte la forma general es mukurru; emplean mukuru Pouvreau
(junto a un ej. de mukurru), Haraneder (-kh-), Goyhetche y Zalduby; hay además mukhurri en Casenave. Hay
tbn. mukuru ("gainezka, gaindiz") en el Nuevo Testamento de Harander. En DFrec hay un ej. de mukuru y 2 de
mukurru.
�1. (Adv.). Abundantemente, a rebosar. "Neurria mukuru emaitea, donner la mesure comble" SP.
"Abastadamente, naroro, ugari, mukuru" Lar. "Harraska ala mukurru, al ras o colmado" Lander (ap. DRA). v.
gonburu. � Emazue eta emanen zaizue: neurri ona galkhatua, eta higitua, eta mukurru doana emanen zaizue
zuen golkhora. Lç Lc 6, 38 (HeH mukurru dohana; He gaindiz dohana, TB gaindituko dena, Ol gañez dariola,
Leon gaindikorra, IBk gainezkakoa, BiblE leporainokoa). Eskerdunari mukurru izari. "La mesure comble". O
Pr 154. Hango batel guziak / eragintza saindu hortaz / egun hautan gaindiz doaz: / ez da nihon xokorik /
mukurru ez doanik. Monho 52. Emanen zaizie neurri bat ona, bete betea, ta kalkatus mukuru gaingatu artaño
(130). LE-Ir (s.v. gaingatu). Pilota partidetan / hau ikusten dugu: / ez dela aski joa / handi ez mukuru. Zby RIEV
1908, 93. Pillotokia zagon / mukuru betea. Bera EEs 1916, 138. Urrenik, eltzaria guriñaz ondurik / [...] / artatik
ere jan du bitan mukururik. Or Eus 369. Danantzak mukuru dario maitasuna. JKort EG 1955, 91. Jakesek arima
mukurru zeukan. Mde Pr 145. Izadiaren indarrak mukuru zirauen, goi ta bee. Erkiag Arran 96. Hainbeste
gogoeta daude hor mukuru, [...], kabi-ezinik, liburuari leher-eztanda eragiteko zorian... MIH 48. v. tbn.
Mukurru: Prop 1893, 139. Eskual 1931, 20 (ap. A EY III 254). Leon Io 2, 7. � Hun thenporalen mükürri
gaintika ükheitia. Mst I 22, 2 (SP gaindiraino, Ch haiñitz, Ip gaintika, Leon nasaiki). � (Con reduplicación
intensiva). "Galtzirua mukuru mukuru bete (B), [...] irina liro liro eman didate / mukuru mukuru (B)" Gte Erd
288. � Ugari ematen duenari ordain ugari ta sari aundia emango zaio, neurri bete betea, mukuru mukuru. Ir
YKBiz 135n.
� (Precedido de instr.). Rebosante (de), colmado (de). "Eliza jendez mukurru bethea (BN-ciz-arb), saski andana
bat janariz mukurru beteak (BN-ciz), [...] eliza jentez mükürri betherik zen (S)" Gte Erd 288. � Gertatu da
presuna batek ardietsi duela bertuteez neurria mukuru. SP Phil 181. Hor dauka kutxa bat inobre handia, / hetaz
[diamante eta perlaz] mukuru gaiñdia. Gy 320. Hatzeman dut eltze handi bat diruz eta zilarrez mukurru betea.
HU Zez 56 (v. tbn. 61). Leihoak mukurru dagode betheak ikusliarrez. JE Bur 29. Zapatez mukurru alphotxak.
Barb Sup 29. Dena yendez mukurru. Zub 70. Ontartez mukuru danak esker-onez ordaintzen ez yakitea, ez da
bide. Zait Sof 140. Landare xume, denak lorez mukuru. Or Poem 538. Cadizko bahia ikusirik eguzkiz mukuru
(gaiñezka). Etxde Itxas 84. Hor ari zaizkigu gure eskuak euskal aberastasunez mukuru betetzen. MEIG III 113.
v. tbn. Mukurru: StPierre 16. Lf Murtuts 2. Othoizlari 1959 (n.º 19), 222. Herr 31-3-1960, 1.
�2. (AN-5vill, B; Aq 959 (AN), H), mukuro (AN-5vill), mukurru (H). Ref.: A; Izeta BHizt2; Gte Erd. Montón.
"Mukuru ederra in dugu" Izeta BHizt2. "Milloi mukuru bat irauzi du (AN-5vill), milloi pilla earra irabazi zun
(AN-gip)" Gte Erd 14. "[Dirua] bi mukurotan paratu (AN-5vill)" Ib. 223. "Ango jende mukurua!" Ib. 225.
"Sagar mukuru aundia zen" Ib. 257. � Obra on hautzaz mukuru / egik beraz handia, / eztuentzat iuiamendu /
hartan ahalkeria. EZ Eliç 116. Lo itera goan [zen] fal mukuru baten ondora. Echn Ruth 3, 7 (Dv espal-meta,
Ker garagar-meta, BiblE garagar-pila). Euren diru-mukuruaren neurriaz edo sariaz jabetuteko. Erkiag Arran
130. � "Erleak denak mukuru-mukuru, mukuruan" (G-bet). Cf. mukulu.
�3. (G, AN-gip, L, B, BN, Sal; Ech 25r, Ht VocGr 340, Lar, Lecl, H; -kh- Dv), mukurru (L-ain, B, BN, S; H),
mukurri (H (S)), mokoru (G-to-bet), mukora (L; Hb ap. Lh), mukoro (Lh). Ref.: A (mukuru, mukurru, mokoru);
Lh (mukora). Colmo, súmmum. "También se toma esta palabra muru en mi lenguaje por colmo, o colmar y lo
mismo significa mukuru" Ech 25r. "Abastanza, naroa, ioria, mukurua, murua" Lar. "Colmo, murua, morua,
mukurua" Ib. "Bethea da gaitzerua, bainan eskas du mukurrua, [...] il lui manque le comble. [...] Au fig.,
comble, plénitude, abondance extrème" H. "Mokoru, colmo, rebasamiento" A. � Zeruan izanen duzu ontasun
guzien frankia eta mukurua. SP Imit III 16, 1 (Ch bethetasuna, Mst bilkhüra, Ip gaintika, Pi ugaritasuna, Leon
gaindika). Egiazko bertutearen mukurua. SP Phil 153 (He 155 mukhurua edo konpligunea). Dudan eta kordokan
egotea bera ez othe liteke zorakeriaren mukurrua? Dh 185. Beartsuz ez baiña Zure ontasunaren mukuruz egin
baitituzu. "Ex plenitudine bonitatis tuae". Or Aitork 380.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
660