Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Goyhetche y C. Otaegui, y mukar en DurPl. En DFrec hay 4 ejs. de muker. �1. Terco, obstinado; esquivo; de
mal genio, irritable. "Mustio" Lar. "Recio de genio" Ib. "Cabezudo, terco" Añ. "Temático, temoso" Ib. "Esquivo,
desdeñoso" VocCB. Cf. VocNav s.v. moquerra. Cf. muger. � Gure marmaria muker-etatik. Mb OtGai II 302.
Jesusen hitz onek agitz mindu zituen judatar mukerrak eta len zeuden baño ere gogortuagoak gelditu ziran ez
aditzeko Jesusek agertzen ziena. Mb IArg I 259. Arre bada astua / arre asto mukar / beti betikua. DurPl 61.
Oroát banoa, laudatzen baute, huéko, despreziatzen baute, mukér. LE Urt ms. 116r. Etzaitezela izan zure bizi
lagunarekin mukerra, garratza, gozakaitza. AA I 589. Amorioak gozatzen ditu jeniorik mukerrenak ere. Ib. 573.
Jaungoikuaren esana egiteko ta gauza oneetarako atzerapena ta gogo mukerra. fB Ic III 20. Ezi egizube zeuen
ume mukerrak. Astar (ap. H). Ema moker, zikoitz ta mokoluzea. "Querelleuse, avare et jalouse". Gy 203. Aur
negarti ta mokerraentzat. "Rebeldes". Otag EE 1882c, 449n. [Iñazi] lenen lenengotik da ezigatx mukerra. AB
AmaE 273. Alogera, / erri leial ta baita mukerrai / irabazita daukena. Ib. 62. Arpegi mukerra ipiniaz. A Ezale
1897, 37b. [Exkomuninoa] da kastigu bat, Eleizeak mukerrai, burukoiai eta gogortuai emoten deutsena. Itz
Azald 45 (211 kristinau mukerrak eta buru-urtenak). Lenago baño arduratsuago asi zan Joseren igesi, lenago
baño mukerrago ta gozakaitzago gelditu zan. Ag G 160s. Arpegi mukerraz esan eutsen: [...]. Kk Ab II 152.
Irtetean, leenagoko keñu muker berberak, eta agurrik ere ez. Txill Let 140. Pekatuagaz mukerrak izan bear
dugu. EgutAr 28-2-1959 (ap. DRA). Ezkutauko dau bere burua, leenari agur mukerra egiñaz. Erkiag BatB 169.
Bakarrik nabil, gurari erriz, / bidari muker, arrotza. Gand Elorri 163. Ume muker bat legez, / biotz zaar gaiztoa,
/ miñak lilluratuta, / setati jarri da. Ib. 162. v. tbn. Mg PAb 174. Otx 52. Mde HaurB 39. Ibiñ Virgil 107.
� (Uso adv.). "Mustiamente" Lar. "Muker, esquivo y esquivamente" A Morf 620. � Ain makal eldu zan, ain
motz, ain muker, ze emonik gatx andi batek ifini eban ilaginian. Astar II VII. Aserre ta muker, etxe basterrean
negar egitera [aldendu zan neskatillea]. Ag Kr 113. Zer darabilzu, emakumea, añ muker da tamal egoteko? Ib.
158. Egunok, alaiak diralarik, eztira inor saputz ta ilun ta muker ikusteko egokienak. A Y 1934, 5. Onela
itzegiñaz, emendik muker aldendu zan. Goen Y 1934, 98. [Ez dugu] aurpegi-illun ta muker agertu bear. Ir YKBiz
130n. Ugazabok euren langilleak garazkide egiteko, nagi be nagi, muker be muker dagoz. Eguzk GizAuz 154
(157 muker be muker ibilli). Ezpaiñak bere, eztira aldioro muker ta zimel agertzen. Badakie irripar goxorik
egiten. Erkiag Arran 175. Muker ta astiro, nire arima, / jorana asetu eziñik. Gand Elorri 199. Buru-astun /
joaten ikusten zitun, / muker ta musin ardiak. Ib. 144. v. tbn. TAg Uzt 28. Zait Sof 142. Ibiñ Virgil 73. � (Con
reduplicación intensiva). � Muker muker ta abegi txarragaz begiratu zeuntseen lenengo sarreran. Mg PAb 167.
�2. (Lar), moker (B ap. A). "Aspero" Lar. "Duro. Se dice de la tierra, pan [...]" A.
�3. (G-to ap. A; SP � Dv, Urt). "Mukerra, urguillua, superbe, fastueux" SP. "Arrogans, [...] intsolenta,
mokhérra" Urt II 359. � Bizitzeko ez litzake hau erririk onena, bada orrenbat errege ta prinziperen artean
arkituko lirake anitz edo beinzat zenbait muker, buru gaistoko gizon ta erriaren nasgarri arro. Mb IArg I 238.
�4. (V-oroz ap. A; Añ, H). (Sust.). "Temático, temoso, [...] (V) mukerra, mukertua, mukerrak artua" Añ.
"Mauvais mine, mécontentement, tristesse" H (que cita el ej. de Añ EL 2 ). "Esquivez, murria. Mukerrak artu (Voroz),
estar de murria, litm., tomar esquiveces" A. AxN explica liskar eta beltzuri (422) por akar eta muker. �
Senarraren gogortadea, emaztearen muker ta oñoteak. Añ LoraS 68. Galerazoten deutsunean bere ez muxinga
ibilli mukerrak erakusten. Añ EL 2 88.
- LO-MUKER. v. lo.
- MUKER EGIN. a) Irritarse. � Bakanderea lendik be asarre baeguan, ariago jarri zan ain gixon matxarra zala
ikustian, eta muker egiñik badiño: [...]. Otx 33. b) Despreciar, desdeñar. � Ba-dakit eztautsela ingijoi muker
egingo; bai ostera eureango esanak ziatz bete. Otx 99.
- MUKERREZKO (Dv), MUKERZKO (SP, sin trad.). "Marqué de superbe, de faste" Dv (que cita a SP).
mukeritu. "Mukeri, mukheritzea, moucher; au fig., tromper; tirer les vers du nez à qq'un" H.
mukerkeria (H (+ -kh-)). � Terquedad; indocilidad. "Dureté de manières, de langage", "maussaderie, air, mine
sombres, mornes, mécontents" e "indocilité, insoumission, résistance" H (que cita los ejs. de Astar). � Orien
mukerkeri ta aldart gaistoak me-meki arzea. Mb IArg I 304. Humeen mukerkeriz ta esker gaistoz. Ib. 233. Eztira
bada gastiak euren okerkerija, mukerkerija eta gestakerijetarako. Astar II 93. [Semiek] egiten dabeela eurak
[gurasuak] aginduten deutzena, erremuskada eta mukerkerija baga. Ib. 77. Mukerkeriak dakizki onginai
eztitsuarekin sendatzen. Bv AsL 29. Bota itzazu nere gain, nai dituzun mukerkeriak, sortu zenitzaken irau zorrotz
eta latzenak. Alz Ram 54. Amaigabeko goibelaldian irauteak, ordea, mukerkeria dongea aitortzen du. "Impious
stubbornness". Amez Hamlet 26. Gezurraren, aizunaren eta gaitzaren muina ditugu mukerkeria, itsukeria ta
seta. Zait Plat 35 (v. tbn. Sof 189). v. tbn. Arr CDoc 133 (ap. Zait EG 1858, 391).
mukerki. �1. "Esquivamente" PMuj. � Beartasunari mukerki begiratu [zaio]. JBDei 1919, 228. �2. (SP (sin
trad.) � Dv y A). "Superbement, fastueusement" Dv. � Napoleonek mukerki ustiztilari izena zemaienen tartetik
etzuan aterako. "Los que con aire desdeñoso apellidaba ideólogos". Zink Crit 11.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
655