Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Documentado desde mediados del s. XIX en autores meridionales. Al Norte se encuentra en Duvoisin, J.
Etchepare (en ambos la forma munho) y en un ej. de Herria (5-4-1962, 3 muñu). La forma mejor documentada al
Sur es muño, seguida de muino (o muiño). Hay únicamente muno en Iturriaga, Aguirre y Mirande (Pr 144); junto
a muño en Iztueta, Lizardi y Lasa, y junto a muiño en Ibiñagabeitia y Berrondo. Hay además munu en Zabala
(Gabon 85 y 108; junto a muño). En DFrec hay 2 ejs. de muino, 3 de muño y 1 de muiño. � Heredades en Erret
Ihera, Muno, Erret Ihera Gibelea (Arizala, 1150). Lac VM 37. Semero Munoquo (1205). Arzam 347. Dota
munoco (s. XIII, Libro Rubro de Iranzu). RIEV 1930, 248. Munoeta et Sant Martin (1350). Ynhabarr munho
(1366). Arzam 347. � Muno baten gañean / leoia jarri zan. It Fab 48. Olearsoko muñora igo, ta eraso izan zion
etsaiari portizki. Izt C 478 (121 Olearsoko Munoaren ondoan). Igeldoko mendiaren muno andiak. Ib. 90. Muño
batetik begira jarrita, negarra zeriola. Lard 336. Mortu eginen ditut mendiak eta munhoak. Dv Is 42, 15. Moises
eta Aaron eta Hur igo ziran muñoaren tontorrera. Ur Ex 17, 10 (BiblE muinoaren gainera; Dv, Bibl mendixka,
Ker mendi). Mendi txartxo baten muño garbian. Otag EE 1882c, 448. Pedro Anton zarra belarra ebakitzen
muno baten egian. Ag G 112 (AL 54 muno). Muñotan urtu da elurra. Jaukol Biozk 38. Muño legorrak zeruaz
batzen ditu bere tontor gorri-urdiñak. Or Mi 105 (Poem 533 muño). Bagoazi zalu munhoari behera. JE Ber 24.
Muño ta mendixka sail bat. Ldi IL 37 (BB 158 Altzo-muño). Likiko muñoak gaindi txingika. Zait Sof 62 (Plat 17
y 43 muino). Oritutako artalorrak, muño gorriskak. Txill Let 54. Mendiz-mendi antxintxika, / muñoz-muño
punpaka. Ol Cant 2, 8 (BiblE muinoz muino jauzika). Kurlutxu muiño luzangea. Erkiag Arran 12. Aldapa gora
muñoa / goiaño egizu bakar. Gazt MusIx 115. Ibarrez-ibar ta munoz-muno. Berron Kijote 125 (196 muiño).
Muino garai guztietan eta zuhaitz mardul guztien azpian. BiblE Ez 20, 28 (Dv munho gora guziak, Ker muiño
garai; Ol mendi garai). v. tbn. Muiño: Etxde Itxas 246 (JJ 5 muño). Gand Elorri 133. Onaind in Gazt MusIx
203. Ibiñ Virgil 6 (93 muno). Muño: Inza Azalp 31. Sabiaga Y 1933, 425. A Y 1934, 8. Laux AB 44. SMitx Aranz
82. Ir YKBiz 498. JMB ELG 72. NEtx LBB 363 (19 muiño). Lasa Poem 66.
� Montón. � Ekhar zatzue harriak. Eta bildurik munho bat egin zuten eta haren gainean jan zuten: Labanek
hura deithu zuen Lekhukoaren munhoa, eta Jakobek Lekhukotasuneko meta, zeinek bere mintzaiako ariaren
arabera. Dv Gen 31, 46 (Urt mahañ, Ur arri pilla, Ol arri meta, Ker, Bibl meta, BiblE harripila). v. tbn. EEs
1913, 166 (muño). � Au dana sarritan muño edo lur eta arri pillo batez inguratua egoten da. JMB ELG 88.
� (Como segundo miembro de comp.). � Amiñao barreneko soro-muñoan. Zab Gabon 65. Goi-muñoak zear!
'Celestiales collados'. Ldi BB 88. Txori-muño ta kilker tokiak. EA OlBe 31. Korikiar neskatx bakideak egurasten
diran aitz-bizkartxo-muñoaren gañean. 'Sobre la doble cima de la roca'. Zait Sof 193. Buztin-muño batzuk,
euriak bi aldetatik yanak eta iduri polit biurtuak. Or QA 50. Erreka-muño guztiak ziran / lora txukunez beterik.
BEnb NereA 54. � Chamberiko txabola txiroak / iriaren garezur munoan. Lasa Poem 111.
- MENDI-MUINO. v. mendi.
- MUINO-BIZKAR. Loma. � Mendigaillurrak eta muiño-bizkarrak. Erkiag Arran 94.
- MUINO-HEGAL. Falda, ladera de la colina. � Minkita, ango muiño egal kotortsuetakoa. Ibiñ Virgil 33n.
- MUINO-GAIN. Cima, cumbre de la colina. � Muño-ganetan berein pipil, / lorarik ederrena uretan! Laux AB
38. Muñogain batetik begiztatu zuen Aizarnako kalea. TAg Uzt 302. Ixraelek ez zun erre muñogañetan zegon iri
bat ere. Ol Ios 11, 13 (Dv bizkargunetan eta munhoetan, Ker menditxo-gaiñetan, BiblE mendi-gailurretan).
Muiño-gain artan geldirik egon zan Santxo. Berron Kijote 201 (196 muiño gaiñera igo). v. tbn. Muño: Or Mi
134. Muiño: Onaind in Gazt MusIx 154. � Muño-gain-gañean / Eliz-Nagusi bazterrean, / [...] bizi naiz alai ta
pakean. Jaukol Biozk 106. � Cielo. � Yainko-muño-gañetara baño lên, / ederra baita bizia! Ldi BB 132.
- MUINOPEAN. Bajo la colina. � Gure itsaso zabal, muñopean biguinki etzana. Or Mi 32 (v. tbn. 80).
- MUINO-TONTOR. Cima de la colina. � Muño-tontorrean, aize-ezkutuan yezarri giñan. Zait Sof 172. Moxe,
Aaron ta Ur muño-tontorrera igoak ziran. Ol Ex 17, 10.
- HONDAR-MUINO, TXORI-MUINO. v. hondar, txori.
2 muino (-uiñ- BN-baig ap. A; -uñ- Dv (L), Lf ap. Lh; -uñh- H). �1. "En Labourd, muñoa se dit du chignon de
la chevelure, des cheveux rassemblés en toupet sur la tête des femmes, par figure" Dv. "Muñhoa, moñoa,
cheveux ramassés et noués en guise de pelote" H (s.v. munoa). "Moño" A. v. 1 moño. �2. (-uñ- H). "Houppe qui
portent certains oiseaux" H (s.v. munoa). Cf. 1 muilo (5). �3. "Muiño (B), crin" A. � [Beor] aien muiñoak
maitagarriren lepoan adatsa bezala arrotzen ziren. Or Mi 45. � Adiñak berekin / dakar legea: / bizarra labur, ta
/ gizon-ustea / luze-luzea. / Muño oiek ebaten / baduk nekea. Ldi UO 39.
3 muino (muñho BN ap. A � VocBN). �1. "Adj., état du pied ou de la main qui n'a pas l'action libre et saine de
toutes ses parties, et qui est infirme par ce fait" VocBN. "Dolorido" A. �2. "Moignon, muñhoa, muñoa, extrémité
d'un membre amputé, plus ou moins recouverte de chair. Et par anal., moignon, ce qui reste d'une branche
d'arbre coupée ou rompue" H (s.v. munoa).
4 muino (muñho H), muñu (H). � "Muñhoa, muñua, trésor, argent entassé" H (s.v. munoa). v. muñ-muñ,
muñi-muñi.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
652