Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
muinatz (muñ- G ap. A), muñats (H (G)), munats (H (+ -nh- L)). � Colina. � Muñats goitu batera eraman
zuen. Lard 373 (458 muñats). Bizkaietako muñatz-magalean. Mok 13. An zetorren saletxetik muñatzean bera
emakume eder bat. JAIraz Bizia 118. Muñatz lirain beera / ur-txirripa garbi bat. Gazt MusIx 77. v. tbn. EEs
1913, 255 (muñats).
- MUINATZ-BELAR. v. MUNA-BELAR. � Lurrak gorri zituten Maiatz-leeneraiño; / bei antzuak, lan bage,
ustez larrerako; / munats-belar garbia, esne-beiendako. 'Hierba fresca'. Or Eus 246.
muindu. � Besar. Cf. muinkatu. � Gurutzetu ta muiñtzen dituzte / esku aiton ta gurasoenak. Iraola Ezale 1898,
330a. Eskua artu ziyon gogoz, sutsu, baita muindu ere malko guriyak zerizkiyola. EEs 1921, 212. v. tbn. Or Eus
145.
muindun, fuindun (Urt II 302). �1. Sesudo, meolludo. "Argumentosus, [...] fuintsua, fuindúna" Urt II 302. �
Ez dut uste euskera zaintsuagorik, muindunagorik, gauzek labur eta indarrez esaiteko ta barne sarrarazteko
euskaldunagorik oraindaino idatzi denik. Or EEs 1927, 208. �2. undun. (Planta) que tiene médula. "Landara
undunak asko dira: iko, plaustua, ur, txori-egur [...] ta besteren bat; berba baten egur bigunak (V-och?)" A.
muinerakeria, fuinerakeria (SP). � Imaginación, fantasía, ilusión. � [Espiritu gaixto hari] burutara bihurtu eta
aurtiki behar zaizko pitsten dituen fuinerakeriak. "Cuncta phantasmata". SP Imit IV 10, 2 (Ch inspirazione lohi,
Mst itxusmentü, Ol, Pi irudikeri).
muineri. � Enfermedad cerebral. � Behar ere, muineriak edo muin-torronpiloak ez dira egun guziez gertatzen.
GAlm 1962, 61.
muinetaratu. � Transmitir, infundir. � Oso eta bizirik daude Peru eta Maisu Juan eta inguruko guztiak. [...]
Zenbait sortzaile trebek beren umeei muinetaratu dieten bizi iraukor horrekin. MIH 168.
muingabe, fuingabe (SP). � Descerebrado, tonto. "Fuin gabea, sans cervelle, fuin gabekoa" SP. Cf. MUINIK
GABE. � Gastiguak ondutzen ez duena / da muñgabe ta zoruena. Mg in VMg 101. Zer egiñ gogo duk koxko
fuiñ gabea? Gy 135.
muingabetu, fuingabetu (SP, sin trad.). Cf. muingabe.
muinka, munka (V-gip ap. Etxba Eib), munga. � Besando. "Legorrera eldu ziranian, lurrari munka ziran
danak" Etxba Eib (s.v. mun). � Ni gisajo au, Amari munka / bekoki ta begietan. AB AmaE 9. Ama Mariaren
irudiari munga. Ag Kr 85. Gaixo ta langille, aren soiñekoeri muinka ari ziren. Or Mi 135. Lurra ta biok elkarri
munka zaudete. Ldi BB 102 (v. tbn. eskuan muinka en Ldi, carta a Inza 11-7-1929, ap. DRA). Mendiari munka
zegon ilargi txatala. EG 1956 (7-8), 33. [Itsasoak] azkeneko zolan, ortzeaz munka ziarduan. Erkiag Arran 8. v.
tbn. EG 1952 (11-12), 4. NEtx LBB 231. Munka: Jaungoiko-zale Egutegi (ap. DRA). Ker in Onaind MEOE 764.
� (Con reduplicación intensiva). � Bere bekoki garbi zimur bagakoan munga-munga iagokola, --maite dozu
aita? --itanduten eutsan. Ag AL 153.
muinkatu, munkatu. � Besar. Cf. muindu. � Eguzki itzulberriak, / (maitari goiztarrak), / munkatu du basoa, /
(munkatu senarrak)... Ldi BB 58. Lur santua munkatuz / belaunika bertan. SMitx Aranz 121. Gorputza bezelaxe
arpegia ere tinka-tinka estutu eta lotsagarri muinkatu zion. Etxde JJ 110 (v. tbn. AlosT 105). [Bi emaztekiek]
muinkatu zuten pozaren pozez berendako zen gizon aipagarria. Izeta DirG 112s. v. tbn. Zait EG 1950 (9-10), 5.
muinki. � Cariñosamente, apasionadamente. � Ezpañak dardar, lepo-zañak ler- / bearrean, muinki dut estu
nere eder / besoetan. 'Apasionadamente'. Ldi BB 164.
1 muino (-uiñ- G-goi, B; -uñ- V-gip, G-goi; Izt C 21, Dv (G), H (+ -uñho)), muno (G, BN-ciz (-nh-); Lar, Añ,
Hb ap. Lh, H (V, G); -nh- VocBN, Dv, H (L, BN)), munhu (H (S)), munio (Izt C 21), monho (BN; SP (+ -ua,
det.), VocBN, H), mono (H), moñ(h)o (H). Ref.: A (monho, muiño, muno, muño); Iz ArOñ (muño). � Colina,
cerro; cima; ribazo. "Loma de tierra", "ribazo" Lar y Añ. "Montañeta", "otero" Lar. "Promontorio", "teso" Ib.
"Torrontero, montón de tierra en declive" Ib. "Munoa, muñoa o munia significa en vizcaíno 'ribazo' y creo que el
propio término guipuzcoano por colina es éste, pues siempre significa altura pequeña" Ur, carta a Bon 3-4-1858.
Cf. IC I 507: "Munaetan oñez! que quiere decir 'por las ribas a pie'" (explicación del apellido Muñatones); cf.
tbn. Izt C 22: "Gure asaba zintzo ernaiak izena ifini bear ziotenean tokiren bati, aurrenengo lana egiten zeben
beraren egoitzari begiratzea. [...] Baldin bazan [mendiska] pitina edo txikitxoa, deituko zioten Muñua". � Tr.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
651