Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mugollozale. "Mogrollo, el [que] come a costa ajena, mugollozalea, zurrian dabillena" Lar.
mugon (S ap. A; Lar, Añ (G), vEys, H), muga on. � "(Buena) ocasión", "oportunidad" Lar. "Coyuntura,
ocasión, [...] si es buena, mugona" Ib. "(Buena) ocasión, hora, tiempo" Añ. "Temps opportun, heure propice,
bonne heure. [...] Mugonak dizkitzula Iainkoak, Dieu vous donne des temps heureux" H. Cf. mugaitz. v.
mugaldi. � Tr. La primera forma documentada es muga on-, que se encuentra en Etcheberri de Ziburu,
Pouvreau, Haraneder, CatLav (263 (V 132) muga onez), Mihura (12 muga onez), Duhalde y, al Sur, en Ochoa de
Arín (151 muga onean) y Otaegui (mugaon). A partir de mediados del s. XVIII, se documenta la forma mugon
en autores guipuzcoanos (en Mendiburu hay un ej. de mugon y otro ambiguo de mug onean), en algunos
vizcaínos y en Lizarraga de Elcano. En DFrec hay 2 ejs. � Komunio Santuan dute asko gauza on egiteko mugon
ta deretxea. Mb JBDev 298. Badakiela portatzen mugaon guzietan bere arraza eta izenari konbeni zaion eran.
Otag EE 1882c, 582. Urbil adi, morrosko, mugona duk; sar adi ontzian usu. 'L'heure est bonne'. Or Mi 62.
[Yuda] Yesus zalapartarik gabe aien eskuetan yartzeko eskai (mugon) billa zebillen (Mt 26, 16). Ir YKBiz 431
(Ur billatzen zuen mugona; Or, BiblE egokiera, Ker aukera). Zerbait isil-gordeka adiraz nai lio: / ain mugonik
(egokiera) edonoiz etor ez lekio. Or Eus 102. Noizbait mugona ukanik, [...] agertu nition zenbait arazo. Or
Aitork 109 (137 ez nuan batere mugonik). Billa ibiltzeko mugona; eta galtzeko zoritxarra. Ol Eccl 3, 6 (Dv
muga, BiblE garaia). Mugona igarotzera utzi ta gero ezin arrapatu berriz. Inza NaEsZarr 2020 (se trata de un
comentario a un refrán). � Etxakon ba buruan sartu euskaldunak guda barrirako mugonean ezegozala? Mugona
emongo neuskio nik ari. Ag AL 36.
- MUGONEAN (Volt 2, Lar, Añ (G), H), MUGA ONEAN (SP). En buena ocasión, a tiempo; oportunamente.
"(A buena) hora [...] viene, mugonean, mugonez dator", "(a) sazón", "(a) tiempo", "(llegar a) punto, a tiempo,
mugonez, mugonean etorri" Lar (v. tbn. Añ, s.v. punto). "Mugonean ethorri zare, vous êtes venu en temps
opportun. Mugonean ereina, semé en temps propice. Au fig. Zoaz mugonean, allez à la bonne heure" H. � Gure
orena / Zuk ekhartzu azkhena, / muga onean sariaz, / goza gaiten handiaz. EZ Eliç 241. Jangoikoaren Legeak
eskatzen dituen gauzak osoki ta mug onean egitea. Mb IArg I 224. Atoz elizara mugonean; jarri zaite belauniko.
AA I 519. [Uste degu] Jaungoikoa etorriko dala mugonean guri lagundutzera. "En momento oportuno". Otag
EE 1881b, 110. v. tbn. Aran SIgn 75. Ag AL 30. Zink Crit 4.
- MUGONE(Z)KO. Propicio, oportuno. � Denbora egoki edo mugonezkoa, oraziorako. Arr Orac 23. Mugoneko
adixkideak, / eguerdiko adixkideak. Mde Pr 308.
- MUGONEZ (V?, G ap. A; Lar, Añ (G), Mg Nom 37 (G), H), MUGA ONEZ (Ht VocGr 370, Lecl, Izt 3v).
"Oportunamente", "(a buen) tiempo", "(a) sazón" Lar y Añ. "(A buena) hora [...] viene, mugonean, mugonez
dator", "(llegar a) punto, a tiempo, mugonez, mugonean etorri" Lar. "Coyuntura, ocasión" Añ. "Mugonez (G),
adiuntzaz (V), a buena hora" Mg Nom 67. "Mugonez ethortzen bazare, si vous arrivez de bonne heure, à temps"
H. "En una fórmula antigua que todavía se recuerda en Valcarlos se solía decir al sol: Adio Manez, haugi biar
muga onez! Adios, Juan, ven mañana con buena suerte" Satr VocP s.v. muga (parece significar más bien 'a
tiempo', 'en buena hora' o similar) .v. mugonkiro. � Muga onez idokazu Zeru safirezkoa / eta isur guregana
ihintz salbatzekoa. EZ Man I 129 (70 muga onaz). Uste dut bertutezko artha dela muga onez lotara ioaitea. SP
Phil 321 (He 323 mugaonez). Etxeko gauzak Testamentua mugonez egiñaz zuzentzen dira. Cb Eg III 228. Orra
nola batzuek ikasten ta ezagutzen dituzten gaiztakeriak mugonez edo txit goiz. Mg CC 215. Prestetan asi biar
dira mugonez edo ordu onian. CrIc 145. Zori onékoa goartzen déna mugonéz! LE Urt ms. 14r. Au ez egiñagatik
mugonez ta gaztetxotan, lepoa gogortzen dala. VMg 58. Artha izan behar da muga onez etzateko, gero muga
onez jaikitzeko. Dh 56. Zetzan itsumenetik, Jainkoak mugonez atera nai izan zuen. Lard 192. Aldazabal jaunak
mugonez esaten duan bezela. Ag EE 1895b, 167. Mugonez orni egin. Ol Imit I 23, 5 (SP muga denean, Ch
oraidanik, Mst ordia hun deno, Ip, Leon ordu deno). Mugonez ohartu zen goiz zela oraindik. Mde Pr 148.
Elezake ipini bere uste osoa ain mugonez lagunduko duen beste inorgan. Zait Plat 86. v. tbn. Arr EE 1882a, 100.
Arr May 93. EA OlBe 36. Or Aitork 396.
- MUGON IZAN. "Mugon da oraindik, todavía hay tiempo, es temprano" Lar DVC 268.
mugondo, muga-ondo. �1. Cercanía de la frontera. � Kanaan-go muga-ondora itzuli ziran. Lard 97. Bialdu
ziozkan bere-bereala Franziako mugaondoraño bi gizon armadun. Aran SIgn 76. �2. (Dv � A). "Tiempo
posterior a la sazón, después de la hora señalada" A.
- MUGONDOKO. "Ez ethor mugondoko, ne venez pas après l'heure" Dv.
- MUGONDORAKO. a) "En destination ou direction du voisinage de la frontière. Ez gare mugondorako
gauherdi baino lehen" Dv. b) "Ez dute gostu onik ez mugaintzinerako ez mugondorako fruituek, ni les fruits qui
précèdent la saison, ni ceux qui la suivent n'ont bon goût" Dv (s.v. mugaintzinerako).
mugondoratu. "Approcher de la frontière" Dv.
mugondun. "Oportuno" Lar. v. mugonti.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
645