Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
dago Gorriti. Or Eus 261. [Beorra] otadiaren mugaratzean / igo zaigu malkorrera. Ib. 328. Ihize gaixtoak
mügalatü bait, etzeitela hürrünago jarraikiren. Herr 15-7-1965, 3. �2. "Arriver au temps voulu" Dv. �3. Llegar
al límite, acabar. � Beltranen egonarria mugaratu zan. Etxde AlosT 80.
- AZKEN-MUGARATU. Acabar. Cf. AZKEN-MUGA. � Bi xalanten arteko maitakeriak azken-mugaratzen ari
zirala. Etxde JJ 113.
- MUGARATZEKO. "Qui doit aller à la frontière; qui doit se rendre pour le temps voulu. Egun mugaratzekoak
dire frantses eta español aintzindariak" Dv.
mugarra (det.). "Limite, borne" Lecl.
mugarrafauna. "(msLond), rábano rústico" A.
mugarratoi. "(V-ger), ratón de agua. Var. de ugarratoi?" A.
mugarratu (G-bet ap. A Apend). � "Podar. Goseak mugarratua (?)" A Apend. v. moarratu. � Inausi edo
mugarratu. Euskaldun Nekazarien Adiskidea (1868), 5 (ap. DRA).
mugarri (gral.; SP, Urt IV 120, Lar, Añ, VocBN, Dv, H, Zam Voc), muarri (V-gip), mugaarri (V-gip, G-to),
muga-harri, mugerri (G-nav; H), muberri (G-nav). Ref.: A; BU Arano; Iz Als (mugerriya), ArOñ (mugaarrixa),
To (mugaarriya); Etxba Eib (muarrixa, mugarrixa); Elexp Berg; Gte Erd 60. � Tr. Bien documentado al Norte
(excepto en suletino) hasta finales del s. XIX. Al Sur se encuentra desde mediados del s. XVIII, siendo frecuente
sobre todo en el s. XX. La forma general es mugarri; Larramendi y Alzola (Atalak 47) emplean muga-arri, y
Goyhetche muga-harri (junto al más frec. mugarri). La forma mugerri se documenta en Revol. En DFrec hay 9
ejs. de mugarri.
�1. Mojón; límite entre dos territorios; término, territorio (en algunas exprs. en plural: mugarrietan, etc.).
"Lindero, linde", "aledaño", "hito que divide los términos, muga, mugarria" Lar. "Acirates, las lindes de las
heredades entre sí, lurren, soroen, landen mugak, mugarriak" Ib. "Desacotar, [...] mugarriak kendu" Ib. "Acotar
montes, prados, poner cotos, [...] mugarriak ifini" Ib. "Término, mojón", "apear tierras, lurrak mugatu, [...]
mugarriak ifiñi" Lar y Añ. "Límite" Añ. "Espainiako mugarrian zira, [...]. Munduko mugarriak, nork daki
noraino heltzen diren?, les limites du monde [...]" H. "Mugarriz onuntz (AN-gip), barrer para casa, actuar en
provecho propio" BU Arano. "Onetan Jakob-ek artu eban arri bat eta jarri eban mugarritzat (Gen 31, 45)"
Etxba Eib. "Mugarrixak ziela ta etziela asarriak izete zien baztarretan" Elexp Berg. Leiçarraga (Decl a) 7v) da
zedarria como equivalente suletino de mugarria. Cf. VocNav s.v. mugarri. v. zedarri. � Tr. Documentado en
autores septentrionales desde Leiçarraga hasta finales del s. XIX. Al Sur se encuentra en Larramendi, Iztueta,
Echenique, Arrese Beitia, Azkue y en autores del s. XX. � Pedro de Mugarreche (1366). Arzam 346. � Egin
ukhan du natura humano guzia, [...] lehenetik sasoin ordenatuak determinaturik, eta haién habitazionearen
mugarriak ezarririk. Lç Act 17, 26 (He, TB, Dv zedarri, Ol muga, Ker, IBk bizitoki-muga, BiblE lurmuga).
Itsasoari Zuk bere / mugarriak ifintzen. EZ Noel 137. Gizon prestuaren errana mugarri. "Ferme comme une
borne". O Pr 610. Eztetzatzula hauts zure aitzinekoek finkaturikako xedarriak edo mugarriak. ES 97. [Irungo
hibaia], zeina zerbitzatzen baita mugarritzat. Ib. 110. Zabulongo eta Nephtaliko mugarritan. He Mt 4, 13 (TB,
Echn mugarri(e)tan; SalabBN, Ip, Dv, Ur (G), Samper, Ol, Or, Ker, IBk muga). San Agustiñen argi-itxasoari
etzion Jainkoak ipiñi muga-arririk, ez ta ubaztarrik ere. Lar SAgust 10. [Yarraiki zitzaien] bere herriko
mugarritaraino. Lg I 261. Ezagungarritzat ifinia dagoen mugarritik gertuan. Izt C 111. Segurki hek mugituko /
ez direla gehiago / muga-harri batzu baiño. Gy 254. Mendiak, / Erresuma hunen mugarri direnak. Ib. 218.
Erromako mugarri urrun hedatuak. Hb Esk 48. [Nafarroa goikoak] Franzia du mugarri iphar alderditik. Ib. 78.
Begira zaizte igaitetik mendira, eta ukitzetik hango mugarriak. Dv Ex 19, 12 (Ur, Ol, Ker muga). Au jakitean
zurtzen ez dana guztia, / diñot ez dala gizon, dala mugarria. AB AmaE 267. Mugarriz alde hartara alhatzen.
Elzb PAd 73 (75 mugarriez hunatago). Munarri edo mugarri baten ganera igonaz. A Ezale 1897, 2a. Etxelurrak
mugatzen dituzten mugarrietan. JMB ELG 86. Lurra mugarriz bananduta ei-dauke. Eguzk GizAuz 133.
Zaldiak okertzean, mugarri-muturra yo zun ezustean. Zait Sof 30. Soroetako mugarriak zaitzen. Vill Jaink 77.
Mugarri baten antzera lur berrien seinalea eta ezaugarria [dugu liburu hau]. MIH 297.
v. tbn. Ax 113 (V 75). Urt Ex 19, 12. Hb Egia 10. Ag Kr 100. Or Eus 222. Akes Ipiñ 17. Erkiag Arran 11. Gazt
MusIx 123.
� Límite (en el tiempo). � [Jainkuak] daukaz ifinita gure bizitzako mugarriak, ta eztago emendik igaroterik.
CrIc 30. Gaztetasunak labur ditu mugarriak. Hb Esk 183. Ezarri zaizkigun mugarrietarik irten gabe, XVIII-XIX.
mende barruan alegia. MEIG VI 48. 1794 hartuko nuke hegoaldean aro berriaren mugarri. Ib. 52. v. tbn. Arti
MaldanB 231.
� Mojón, hito (fig.). � Errikoitasun gorritik bertso ikasietarako tartean, izen aiek [Txirrita, Muxika, Yauregi]
iru mugarri bezela yotzen ditut. Ldi IL 82. Ukatu egingo al diegu, beren erako mugarri lakartxo bat bederik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
632