Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
"mamazel Urguilu"! Zerb Azk 31.
� mameana (Lar Sup � H). � "Inexcusable" Lar Sup. Su fuente es RS 307: Maemana daki emaiten. "Lo que no
se le escusa de dar sabe dar". Maemana procede ahí, sin duda, de *ba-eman-a 'lo que (ya) le dió'.
mamel. v. mamalo.
mamelo. "Mamelo eske dago umia, el niño pide caramelo" Etxba Eib.
mamelu. v. mamalo.
mameluko. "Mamelucos, era una milicia de los soldados de Egipto" Lar.
mami (V-oroz, G, AN, L, BN, S, R; SP, Urt IV 253, Ht VocGr 312, Lar, Añ (G), Lecl, VocBN, Dv, Lcq 29, H,
VocB, Zam Voc (G)), mamin (V; Añ (V), Izt 30v, Dv (V), Zam Voc). Ref.: A (mami, mamin); Holmer ApuntV;
Etxba Eib (mamiña); Iz ArOñ (mamiñ); Elexp Berg (mamiñ). � Tr. Al Norte se documenta desde el s. XVII,
aunque su uso disminuye progresivamente hasta casi desaparecer en el s. XX. La forma general es mami y hay
un ej. de mamun en Eskualduna. Al Sur su uso es mucho más frecuente, sobre todo en el s. XX. La forma
general en textos guipuzcoanos y navarros es mami, y mamin en los vizcaínos; hay ambas formas en Moguel,
Azkue, D. Aguirre, Eguzkitza, Etxaide y Gandiaga. En DFrec hay 64 ejs. de mami y 1 de mamiñ, todos ellos
meridionales.
I (Sust.). �1. Carne, parte blanda o carnosa; miga; pulpa. "Mie" SP. "Médula", "meollo", "tuétano" Lar (v. tbn.
s.v. momio) y Añ. "Molledo, parte carnosa del cuerpo" Lar. "Pulpa, aragi ezur bagea, mamia" Ib. "Barea dena
mami, hezurrik gabe da, la limace est toute chair, sans os. [...] Mami handiko sagarra, udaria, mahatsa, pomme,
poire, raisin de beaucoup de chair. [...] 2. par extension, moelle. Hezurraren barneko mamia, la moelle du
dedans de l'os" H. "Txiribiri txitxi, gure txakurrak azurrik asko ta mamirik gitxi" A Morf 677. "Azala jan eta
mamiña ollueri bota" Etxba Eib (s.v. ogi-mamiña). Cf. VocNav s.v. mame. � Gariko zenbait ale [...] gelditzen
dira azal utsean ta mamirik bage edo mami usteldu galduarekin. Mb IArg I 205. Piláre séndoa izan beárrean,
barin badá uts mamirik gábe bárnean, eztá gauza jásteko pizu ándia. LE Urt ms. 86r. Irentsiko dituzte / mami ta
ezurrak. Mg in VMg 112 (PAb 85 mamin). Ona goxoa zuretzat, / zopatxo mami saldaz bustiya. Echag 106.
Zeatzen da mamia motraidu batean eta pasatzen da zurda bai batean. It Dial 103 (Dv mamia, Ur mamiña).
Ostria bat ikhusten du [...] / mami gixen, umo, eder bat erakhusten duela. Gy 28. Onkailua emanez ausarki
lurrari, / egiten zaio mami, nola idiari. Hb Esk 189. Ogi mami puxka bat. ECocin 8s. Orain arteraño zauriya
mamian zeguan eta erraza sendatzen, baño orain ezurrian dago. Bv AsL 206. Illia zuritu ta / ankak berriz sortu,
/ mamiak aitu eta / ezurrak gogortu. Urruz Urz 56. Azalaren barneko aldean mami gozo bat daukana. JE Bur 85.
Mertxikak duen mami goxoa kirets ezartzen azalak! Ox 30. Erazten dautse / jantzija jopu zikiñak, / soñekuagaz
batera baita / bizkar-azal ta mamiñak! Enb 103. Nire / baratz zârraren antzalda!, / egi, mami, biur adi. 'Carne'.
Ldi BB 152. Odolki, txongo, mami, exurra ta axala, / zerriak diraueño ondua du jana. Or Eus 138. Mendiak
lurra du mami ta lurra joan ezkero, mamirik gabe gelditzen da. Munita 136. Zure soin edo gorputzari mamiak
kendu ezkero, ezurrak agertzen zaizkio. Ib. 136. [Erensugea] atera zan bere zulotik neskaren mami guriak irentsi
bearrez. Etxde JJ 95. Laia utsakin aztertu bear / geure sorotako lurrak, / beti makurka, ondo ezita / mamiak eta
ezurrak. And AUzta 129. Aberearen narru-mamiñetan. Erkiag BatB 51. Mami geienak azotez kendu, / ezur asko
agirian. Auspoa 68-69-70, 44.
v. tbn. Egiat 183. Izt C 165. Bil 44. Arr GB 20. ChantP 236. Ezale 1899, 7b. HU Eskual 24-7-1908, 1. JanEd II
80. Muj PAm 49. Tx B I 148. Zub 70. Alz Burr 14. EA OlBe 33. SMitx Aranz 71. JAIraz Bizia 85. Arti Tobera
268. Mamin: JJMg BasEsc (ed. 1845), 88. AB AmaE 203. Azc PB 75. Ag Kr 11. Otx 36. Vill in Bilbao IpuiB 8.
Gand Elorri 143.
� (Pl.). "Gorduras. Orrek dira darabizuzen mamiñak!" Etxba Eib. � Non da orduko mardotasuna? Nora iges
egin dute berorren mami galantak? VMg 48. Udarregi ari dala / mamiyak urritzen. AzpPr 85. Maminak urturik,
/ iateko gogo barik. Azc PB 341. Potolua, berriz, bere mamiñ astunegaittik ez da gauza, salto eiñ biarrian, jausi
zan. Etxba Ibilt 461.
� Sustancia, materia. � Zure asmo ori oraintxe bertan mami biurtuko da. Garayalde Elezar 74.
�2. (H), mamin (Añ, Izt 72r). Meollo, esencia, sustancia. "(La) substancia de las cosas que se dicen, mamiña"
Añ. � Fautua duk relijione neronek ifinia / eta mami obra onak, azal zeremonia. EZ Man I 30. Barrena, mamia,
Spiritu Sainduak hunetan erran nahi duena. Ax 189 (V 128). [Jainkoak] egia, barreneko mamia agertzen deraue
arima garbiei. SP Imit IV 18, 4. Teolojiaren mami hautua bildurik. ES 143. Eskritur Santako azalpe gordean
arkitzen zen mamia. Mb IArg I 292. Egin behar du [...] konfesio iduriz ta aintzuraz ez ezik, mamiz ta izatez ere
on-zuzena. Ib. 95. Zer dá gero, ezpada entendátzen petizio bakotxaren mámia? LE in BOEanm 82. Ipuin
sustraibaakoak. Oraingo oneek dira sustrai andikoak, mamiñ ederrekoak eta on ta onura zabalekoak. Zav Fab
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
63