Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
- MUGA ESTU. v. MUGA HERTSI.
- MUGA-EZ. Indefinido, ilimitado. v. mugagabe. � Olako tarte luze-labur muga-ezak. Onaind in Gazt MusIx
152.
- MUGA FETXO. Momento apropiado. "Muga fetxoko, pour l'heure toute propre" SP. � Orai da ordua egiteko,
orai da denbora gudukatzeko, orai da muga fetxoa oneratzeko. SP Imit I 22, 5 (Ch denbora).
- MUGA GAITZ. v. mugaitz.
- MUGA GAIZTOAN, MUGAIXTOAN (H), MUGAISTOAN (H). "Male heure, heure de malheur. Mugaixtoan
sortu zen" H. "Oha mugaixtoan! va-t-en à la male heure!" Ib. (s.v. muga). v. MUGAITZEAN. � [Antxuak]
muga gaixtoan direnean, nahi dira aharietarik urrundu. Dv Lab 271.
- MUGA-GOITITZE (BN-baig). "Levantar la tierra de la parte más baja de una ladera, a la parte superior. Se
hace al comenzar las faenas de una temporada" Satr VocP.
- MUGA ITXI, MUGITXI (Lar). "(A punto) crudo, a tiempo crudo, mugitxian" Lar. v. MUGA HERTSI.
- MUGA JO. Llegar al límite, a la meta. � Sei segarien muga jo arte / barratu ditute maillak. Or Eus 301.
[Bizia,] gaillurra edo muga jo ezkero, ordea, beerantza asten da, atzenengo orduan itzali arte. Vill Jaink 57.
Muga joa dut, jo eta pasea ere bai. Legeak debekatzen dit orainengoez mintzatzea. MEIG VI 72. v. tbn. TAg Uzt
222.
- MUGAKO. v. mugako.
- MUGA-MUGAKO. Del tiempo. � Bere gisa dabil artista bidez bide, ez dabil zaldi gainean gauzen
bizkarrean. Muga-mugako zaldi gizona duzue, egun-onez erantzia. MEIG I 109.
- MUGAN. a) (Precedido de gen. o suf. -ko). "(Ae) cabo. Amazazpi urteren mugan, al cabo de 17 años" A Aezk
122. � Bi orenen mugan [hill zen]. EZ Man II 44. Hameka orenetako mugan lehenbizikoak bathu zituen. Lg II
196. Urtearén múgan atrátzea kóntuak óngi eldudá. LE Urt ms. 13v. Hila bezala gelditzen da zortzi egunez. [...]
Zortziko mugan, [...]. Dv Lab 294s. b) (Precedido de part. o -t(z)eko). A punto (de). � [Maria] erdi-mugan
ohatzera / Betlemera / ioan zedin Iosepeki. O Po 58. Lana bukatu-mugan zegoan. Anab Poli 33. Erritik ateramugan
mutil kozkor bat jarri zitzaidan segika. Anab Aprika 91. Sartu giñan ega-ontzian. [...] Oraintxe gora
jotzeko mugan geunden. Ib. 102.
- MUGA ON. v. mugon.
- MUGA-ONDO. v. mugondo.
- MUGARAKO. "En direction de la frontière. Mugarako bidea, le chemin qui va à la frontière. Mugarako gare
eguerdiko, [...]. Mugarakoan har zatzu ogia eta arnoa, au moment de partir pour la frontière [...]" Dv. �
Mugarako bidea hartu zuen. Arti Tobera 279.
- MUGARIK GABE (bage Lar). a) Inmenso, ilimitado. v. mugagabe. � Gloria mügarik gabia. Ip Imit III 35, 2
(Mst müga gabe, Ol mugarik gabeko). Itsasoa handia da, zabala, mugarik gabea. Arb Igand 153. Amodioz
barnea hain baitu zabala / eta mugarik gabe Jainkoak bezala. Iratz 183. Itsas handi mugarik gabean
ondoratzera [doa]. Mde Pr 373. Saindu baten ariman kausitu behar litazken eremu zabal mugarik gabeak.
Ardoy SFran 281. v. tbn. KIkG 19. b) Infinitamente, ilimitadamente. � Doai bat [eskeintzen zaio Jaunari] neurri
ta mugarik gabe onragarria. AA I 504. Borondateak bete-betean eta mugarik gabe desiatzen du. Vill Jaink 145.
Ez zaigu mugarik gabe begiluze izatea komeni. MEIG VI 134.
- MUGARIK GABEKO, MUGARIK BAKO. Infinito, ilimitado. � Jangoikoaren ontasuna ta bere mugarik
gabeko maitagarritasuna. Legaz 42. O nere Jainkoa, [...] dohatsutasun mugarik gabekoa. Leon Imit IV 17, 1
(Mst, Ip müga gabe, SP mugarri gabeko). [Mendi-gallurreko] ixillak eta mugarik gabeko ikuszelai arek biotza
zorrozki zulatzen due. TAg Uzt 95. Berba mugarik bakoa / nai dot: gomuta zaarrek / dakien izkuntzakoa. Gand
Elorri 24. v. tbn. Ol Imit III 35, 2. Or QA 161.
- MUGATIK MUGARA. "De temps en temps, de moment en moment, d'heure en heure" H.
- MUGA-UNE. Horizonte. � Lurralde itsusiak eta lubiziek jandako mendixka bizkar-gorriak muga-une guzian.
"Un horizonte mustio". Mok 13s.
- MUGA-URRATU. "Corrimiento de tierras. Euri-aundixen ondorian izaten die muga-urratuak" Elexp Berg.
- MUGAZ (G-to, AN-gip, B ap. A; Ht VocGr 313, Lecl, Dv, H). A tiempo, oportunamente. "Mugaz ethorri zare,
vous êtes venu à temps" H. Cf. IZTER-MUGAZ. � Mugaz orhoit zaite hekien batzarreaz. EZ Man II 103. Zeure
bidearen mugaz eta ilhundu gabe erdiesteko. Ax 168 (V 114; v. tbn. 210 (V 141)). Iauna faboratu duzu, / mugaz
zeure primeza. Hm 117. Prest-erazten du mugaz, garai onez ta bere horduz bear den guzia. Mb IArg I 310.
Gazterik eta mugaz ezkondu zen. Ib. 64. [Alorrak landuko dituzte] mugaz eta txukunki alogera ta sasirik bage.
Izt C 237. Egiozu lanari mugaz, denborak laguntzen dueno. Dv Lab 24. v. tbn. AA III 632. Gy 277.
- MUGA-ZERGA. Arancel. � Atzerrietatik merkeago datozan gauza askori, [...] muga zergak ezarri bear
[yakez]. Eguzk GizAuz 177.
- MUGAZKO. Oportuno. � Hetzaz zerbiturik denbora mugazkoan, / suak tormenta ez azan heriotze ondoan. EZ
Man I 25. Ote dakizu zuk, zer eraz egiten den, mugazko eskaera zuzen hau? Mb OtGai II 226.
muga-alde, muga-harri. v. mugalde, mugarri.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
627