Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
larritasunakaitik. Alzola Atalak 121. Muga-lerro banatzailea. "Línea de partición". MEIG IX 126 (en colab. con
NEtx).
� "Avec adjonction de ur, eau, il se dit de l'approche du rivage, de la barre d'une rivière, où les barques et
navires manquent d'eau assez profonde" H (que cita el ej. de EZ). � Herriko portutik illkhitzean; / [...] khen
etzatzu bideko enpatxuak, / eta guztiz ur mugatik illkhitzeko trabuak. EZ Man II 139.
�5. (H). Fin, objetivo, ideal. AxN explica xedera (486) por mugara. v. jomuga. � Horra bi mugak, zeinetarat
baitaramate mundu huntan atxikitzen diren bi bidek. Dh 153. Iaungoikuaren borondatea izan bedi zure deseo
guztien muga. CerG (ap. H). [Gizon zuhurrak] bere gogoa daukala osoki heldu behar den zorionezko mugari.
Leon Imit III 33, 1 (SP, Ch, Ip xede, Mst azken phüntü, Ol, Pi elburu). Eskale-antzo bildutako goreskizunak
norbera aupatzea baitute muga. Or Aitork 296. Mugara iritxi ezkero, ez dago lillurarik. Txill Let 118. Au da
beraz, gure muga edo elburua. Vill Jaink 75 (46 xede eta muga). Zeu legez nekatzen naz / muga leun baterantz.
Gand Elorri 157 (150 muga t'elburu). Gure lanak eztu bear zuan mugarik eta maillarik iritxi. NEtx LBB 7. Bere
lan-mugari begirik kentzeke, mila ingurumariren bitartez iristen du lana burutzea. "Atento a su objetivo". MEIG
IX 117 (en colab. con NEtx). v. tbn. TB Phil 3, 14. FIr 166. Erkiag Arran 196. Onaind in Gazt MusIx 147.
� Meta, llegada. � [Estropadetan] Donosti lêntxo zuzen dalarik / Urguill-dik oiu bizkorra. / Andik mugara lênen
sartzeko / badute eskuan kozkorra. Or Eus 396. Leiaketan utzi zun muga berdintzean, garaille atera zan. Zait Sof
29. v. tbn. TAg Uzt 234.
�6. (V-gip), mua (BN-arb). Ref.: A; Iz ArOñ; JMB At (mua); Elexp Berg. "Ribazo" A. "El saliente de un
pequeño tajo del terreno" Iz ArOñ. "1.º altozano; 2.º túmulo (de dolmen)" JMB At. "Mugatik bera jausi zien
irixak burdi tta guzti" Elexp Berg. Cf. Izt C 22: "Gure asaba zintzo ernaiak izena ifini bear ziotenean tokiren bati,
aurrenengo lana egiten zeben beraren egoitzari begiratzea. [...] Baldin bazan mendiskaren bat bukatzen zana
musturrean, deituko zioten Mugia". v. muna. � Don Jose eta bere illoba indianoa, [...] zeuden muga baten
gañean eserita. Apaol 43.
- AFAL-MUGA, AMIL-M., HARRI-M., IKUS-M., ITSASO-M., LUR-M., etc. v. afal-, amildu, harri,
ikusmuga, itsaso, lur, etc.
- AZKEN(ENGO) MUGA. (Sólo hemos encontrado un ej. de azkenengo muga). a) Final; fin, objetivo. � Zü
zira arren huntarzünen ororen azken müga, bizitziaren goratarzüna. Mst III 59, 4 (Ip azken müga; SP xedea eta
fina). Deitzen dire azken finak zerengatik diren azken mugak, zeñetara erori bear duen baratzera gizonak (254).
'Los términos finales'. LE-Ir. Otoitz bikaiñean Aita dugu azken-muga. Or QA 151. Auxe da azkenengo muga,
elburua. Vill Jaink 16 (96 bere elburu ta azken-muga). v. tbn. Jaur 187. Zait Plat 86. MEIG IX 125 (en colab.
con NEtx). b) Ultimo tramo. "Adinaren azken mugara ethorria, parvenu au dernier terme de l'âge" H. �
Espainiako azken azken mugatik, untziz iragan ziren Afrika beltzera. Barb Sup 164. Euskera maite, azken
mugetan, / ote dituzu indarrak. Basarri 72. Gure biziak bere azken-muga urreratzen nabaitzen du. NEtx LBB 7.
- MUGA-AGINTARI. Oficial de aduanas. � Mugan ordu-bete edo bi itxaroten egon da gero, muga-agintari
baten larritasunakaitik. Alzola Atalak 121.
- MUGA-ATE. Aduana, barrera de la frontera. � Baigorrin mugazai euskaldun otxanak. Seirak --muga-ate ura
itxi-garaia--. Ldi IL 47.
- MUGA-HAUSLE (Lh), MUGAUSLE (Lar). "Transgresor" Lar. "Contrebandier" Lh (que cita a Lf). �
Kontrabandist, muga-hauslen urhats eta lasterren gordatzeko. Etcheb Zeruari 177 (ap. DRA).
- MUGA-HAUSTE, MUGAUSTE (Lar). "Traspaso de alguna ley" Lar. "Transgresión" Ib.
- MUGA HAUTSI (Añ e Izt 68r (ausi), Lh), MUGAUTSI (Lar � H, Añ). a) "Transgredir, mugautsi" Lar.
"Traspasar alguna ley" Lar y Añ. "Violer la frontière" Lh. � Ez bezate Yauberengana etortzeko muga autsi, erail
ez ditzadan. Ol Ex 19, 24 (Dv zedarriak iragan ez betzate, Ur ez bitzate irago mugak). � Erdaldun batek etzuela,
ez, / hango mugetarik hautsi! Ox 161. b) "Revenir chez soi, la nuit, à une heure indue" Lh.
- MUGA HAUTSIETAN (Dv � A), M. HAUTSITAN (H (que cita He Gudu). Lh). "A deshora" A. "Muga
hautsitan jaten du, il mange à des heures indues" Lh. � Muga hautsitan eta ithoka yanez. He Gudu 329.
- MUGA-BARRU, MUGA-BARREN. Término, territorio, ámbito. � Beren mugabarruetatik irten zedilla,
Jesusi erregutu zioen. Arr Bearg 109 (ap. DRA). [Nork-gere izkera] erabil dezagun etxerako, lagun-arterako,
muga-barrengo arazoetan. Ldi IL 137. Famili bakotxak, bere elburuaren muga barruan, bere ona billatu ta
egiteko, [...] eskubidea gitxienez dauko. Eguzk GizAuz 95. Muga-barru orreitan dagoan lurralde guztie. Akes
Ipiñ 17. v. tbn. Or Aitork 37.
- MUGA-BARRUTI. "Alfoz, término de un distrito, muga barrutia" Lar.
- MUGA-HERRI. Pueblo fronterizo. � Lizarraga Prantziko muga-erri batean zegoan. Or SCruz 117.
- MUGA HERTSI, MUGERTSI (Lar (-rs-) � H), MUGA HERSTU. a) Tiempo o circunstancia difícil. "(A
punto) crudo, a tiempo crudo, [...] mugersian" Lar. "Mugertsian galde ori egiten didazu" H. � Untzi penatuaren
patroñ bedinkatua / fabore egiteko da orain muga herstua. EZ Man II 148. Ezpaitute obligatzen deusik
bihurtzera, iakinik gu gaudezila dugunaren xoilki balia arazteko muga hersietan. SP Phil 385 (He 389
hertxitasunean). b) + MUGA ESTU. Límite estrecho, limitación. � Bere dohai aberatsei ezartzen dien muga
ertsia. MEIG III 95 (MIH 85 euskal kultura horrek izan ditzakeen muga hertsiak, 49 jakintzaren muga hestugogorrak).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
626