Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
artean kokatu? Lf in Zait Plat XIV. Infinitua, ez mugarik eta ez neurririk eztuen izakia. Vill Jaink 128. Griña oni
bere neurriak, bere mugak ezarri dizkio. MAtx Gazt 40. Haren ausartziak, [...] etzuen mugarik. Ardoy SFran
101s. Gauerdian nago / romantikuen ugartean / izatearen mugan / mugaren mugan. Lasa Poem 74. Gizaezagueraren
mugak hobeto ezagutzen dira gaur. MIH 89. Bazituen bere mugak, [...] diruz gaizki hornitua
zegoelako, besteak beste. MEIG VIII 87. Filosofiaren eta zientziaren arteko muga ilunetan. Ib. 40.
v. tbn. LE Doc 283. Lard 210. Itz Azald 150. Inza Azalp 108. SMitx Aranz 89. Munita 141. Mde HaurB 93. Zait
Plat 121. Onaind in Gazt MusIx 157.
� (Como segundo miembro de comp.). � Alor-mugako eskortean. Or Mi 99. Atseden-mugetan. Ol Imit III 23, 1
(Pi atseden-mugetan). Zoritxar gabe erio-muga igaro. Zait Sof 99 (153 bizitza-muga). Amets-mugara eldutzen
dator / eta gaixoak jakin ez! SMitx Aranz 24. Aingeruak toki-mugarik ez badu ere, izan muga bayun. Or QA 60.
[Legearen] esi-muga urratzen dunak. Etxde JJ 158. Auzo-mugako esiak. Ibiñ Virgil 32. Debeku-mugak ukituaz.
Berron Kijote 222.
� Barrera, límite (en el tiempo). � [Jaunak] ipiñi die gure urte, ill, aste eta egunai beren neurria, eta ez gera
muga onetatik aurrera igaroko. AA I 403. Umearoaren muga gainditu ondoren, gaztearoan. TAg Uzt 51.
Urteen kateak baditu bere mailla ta guneak. Muga berezi ta oargarria, ostera, ogei urte ingurukoa. Erkiag BatB
153. 1888an jaio Gipuzkoako Orexan, [...] eta aurten hil Añorgan, [...]: horiexek dira Orixeren bizitzaren
mugak. MIH 259 (v. tbn. MEIG IV 129). v. tbn. Etxde JJ 13. Zait Plat 42. � [Lan] guztiei zortzi orduko muga
bardiña ipintea egoki dan ala ez. Eguzk GizAuz 32. [Bertso auek] eun urteko muga bizi bizirik igarotzeko,
zenbat aldiz kantatu izan ote dira? In MEIG III 52.
�2. (V?, G, AN, L ap. A; Volt 119, SP, Urt, Ht VocGr 313, Lar � Añ, Lecl, Arch VocGr, Gèze, Dv, H). Hora,
tiempo, era, etapa; ocasión. "Zer mugaz? à quelle heure? Zer mugako hara zineten? pour quelle heure êtes-vous
arrivez là?" SP. "Hora cibi, jan muga, jateko muga" Urt V 16. "Lance, ocasión, parada, muga" Lar y Añ. "Bere
mugan, en son temps" Lecl 131. "Zer muga da, quelle heure est-il?" Ib. 134. "Ez da oraino muga, il n'est pas
encore temps. Muga deno, pendant qu'il en est temps" Dv. "Ezkontzeko muga du, il a l'âge, le temps de se marier.
Hiltzeko mugara ethorria, parvenu au temps, à l'âge où l'on meurt. [...] Muga berean, au même temps, au même
moment. [...] Emadazu asti eta muga, donnez-moi du loisir et du temps" H. "Ocasión, época, oportunidad" A.
AxN explica mena (188) por muga. � Tr. Documentado en la tradición septentrional desde Etcheberri de Ziburu
hasta principios del s. XX. Al Sur se encuentra en V. Moguel, Azkue (BeinB 60) y Gaztelu. � [Erromako hiria]
muga hartan inperio hain zabal banatua. EZ Man I 64. Iesus muga premiazkoan mundura ethorria. EZ Man II
174. Lurreko fruituak zuek / ditutzue guardatzen, / bere mugetan uriez / eta ihintzez freskatzen. EZ Noel 158.
Bildu behar den denboran eta mugan ereitera [doha]. Ax 178 (V 120). Muga baiño lehen, illeak ere [urdindu].
Ib. 279 (V 187). Lurrean iagoitik eztela / izan xipirik ez gehienik, / zein bere mugan hil eztenik. O Po 51. Iguzkia
ilkitzetik, / etzite mugaraino. Hm 150. Hobe da orai muga denean bere egitekoei behatzea. SP Imit I 23, 5 (Mst
ordia hun deno, Ip, Leon ordu deno). [Penitent hek] muga batetakotz begiratzen dira bekhatu egitetik. SP Phil
27 (He 26 zenbait denboretakotz). Familiako aitak baleaki zer mugaz ethorriko diteken ohoiña, [...]. He Mt 24,
43 (Dv zer mugaz; TB, SalabBN oren, Ip, Leon t(h)enore, Echn, Samper, BiblE ordu). Debozionezko pratika
hauk, muga guziez orobat egiñ daitezkenak dire. He Gudu 143. Muga eskastuko zautzu (1775). CantIzp (ap. H,
que traduce "le temps, le loisir"). Bihar, muga huntan berean, egorriko darotzut. Lg I 264. Ethorri zenean yateko
muga, Jesus yarri zen mahainean. Lg II 252. Etorriko al dira egun paketsuagoak guretzat; gaitzak dituzte beren
mugak ta aldiak. VMg 31. Egiteko umeak ia muga ethorria. Gy 237. Nora abia barkhamendu eske? Bainan ez
da gehiago muga. Dv LEd 267 (Cb Eg II ordua). Heltürik zen Mariaren emerditzeko müga. Ip Hil 90. Muga
ontan, / uts egin nun egan. "En este trance". Gazt MusIx 235. Muga bakar onen zai. "Este lance". Ib. 237.
Badirudi, beraz, ez dugula muga txarra orain, ikasgosea gehitzen eta larritzen hasi zaigun une honetan. MEIG
V 69. v. tbn. Arg DevB 2. Gç 44. Mih 104. Monho 44. Dh 46. Arch Fab 11. Atheka 70. Prop 1906, 41.
� (Con reduplicación intensiva). "Eguerdi muga-mugan da, il est midi sur le point, sur la limite précise" H.
� (Como segundo miembro de comp.). � Salbazaliaren sor-mügaren haidürü. Ip Hil 89. Maite-muga zalako, /
itsuka jausi nintzan. "Por ser de amor el lance". Gazt MusIx 235.
� (L ap. A; Dv, H). "2.º estación del año (EZ); 3.º témpora (O)" A. � Barur egik ieigeietan, / berrogeian, laur
mugetan. 'Pendant le Carême et aux quatre temps'. O Po 54. � Barur ezak Garizuma guztia, / halaber laur
denborekin Sainduen bijilia. / Eztezakela haragi ian aiphatu mugetan. EZ Man I 32. � "Solsticio, eguzkimuga"
Lar. "Solsticio, estival, udamuga; hyemal, negumuga" Ib.
� (S ap. Lrq; VocBN). "Échéance d'un terme" VocBN. "Terme d'un temps" Lrq. v. MUGAN. � Ilhabetheen
muga / iragan ondoan, / sorthu zen zureganik / Jainkoa munduan. Gç 68.
�3. (Lar, Añ, Izt 51r, H). Final, límite, extremo. "Fin, límite" Lar y Añ. AxN explica xedera (458) por mugara. �
Tr. Documentado al Norte en Etcheberri de Ziburu y autores suletinos, y al Sur en autores de los ss. XIX y XX.
� Eztukete ene penek bada noizbait mugarik. EZ Man I 100. Iguzkia illkhitzen den / lekhutik sartzerako, / lauda
bedi iaun onaren / izena mugaraño. EZ Eliç 259. Heldu denian leze et xillo haren tinira eta mugala. Tt Onsa 67.
[Ni nüzü] mügarik eztian bizitzia. Mst III 56, 1 (SP mugarri gabeko, Ch fiñ gabeko, Ip eternal, Ol, Pi betiko).
Noiz árteo, Jauna? Betíkos, mugarikgábe. O penásko bizitza! LE Doc 279. Zu zera guzien asiera, iturburua,
iraupena eta muga edo fiña. AA CCErac (ap. H). Lenbaitlen akaberako mugaraño iritxitzearren. 'Llegar presto
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
624