Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� Componer, constituir, formar (de varios elementos). � Apaizen errentak nolerebait moldatuak izatea onra ta
ofrendakin. AA I 508. Bi [Meza] erdirekin molda diteke osoa. AA II 59. Mundaka ibaia [...] mendietatik
amiltzen diran ujolez moldatua. "Formado". Otag EE 1882c, 446n. Populu bategin bat moldatzen zutela
hizkuntzaz den bezenbatean. Mde Pr 224. Oihan [...] garabi beltzek eta huntzi-aga ori ta zuriek moldatua. Osk
Kurl 124. Aspaldidanik [gizonek] elgarrekin moldatzen duten batasuna. Ardoy SFran 26. Hiruetan-hogoi
ikastetxek zuten moldatzen "Université" hori. Ib. 86. Gales hitzez moldatutako esaera asko. MIH 188. � (Part. en
función de adj.). � Euskal hitz moldatuak, Etxeberri Sarakoak zioenez. Hau da, hizkuntzan bertan ezagun diren
hitzez eta morfemez osatuak. MEIG VII 94.
� Formar con varios elementos. "Conjuguer" Arch VocGr. � Nola moldatua zuen bere ehun burutako artalde
hori? JEtchep 52. Han hemenka moldatuak zituzten jende multzoeri. Ardoy SFran 317.
�2. Grabar. � Baldin heriotako ministerioa letraz harrietan moldatua izan bada glorioso. "Écrit en lettres et
engravé en pierres". Lç 2 Cor 3, 7 (TB bernuzatu, Bibl zizelatu). Egingo ere dezu urre txit garbizko orri bat:
zeñean moldatuko dezu, Santutasuna Jaunarantzat. Ur Ex 28, 36 (Dv bernuzatu, Ol idatziko, Ker y BiblE
zizelkatuko, Bibl zizelatuko). Besteak [erti-lanak] berriz arrizko naiz ezurrezko edo adarrezko esku-gauzetan
moldatuak daude. JMB ELG 48s.
�3. (Con sust. vbal. en caso alativo). Llevar a, empujar a; invitar a. � Nahi dituen othoi [Iaunak] bere Spirituaz
inflamatu eta behar bezala othoitz egitera moldatu. Lç Ins E 2v. [Doktrina] haren beraren ungi retenitzera eta
edukitera gure memorioak moldatu. Lç ABC B 2r. Molda gaitezentzat, graziazko eta Saindutasuneko bizi berri
batean, haren segitzera. Jaur 157. Ora da moldatzen izatera sobre; / gauza bera gizak ikhas ez dezake! "On
apprend la tempérance aux chiens". Gy 163. Bere adineko gizon gazte andana bat elizan ongi kantatzera
moldatu zuen. Arb Igand 138. � (Con sust.). � Erramunen gogoa aiseago bere nahietarat moldatu zuen.
JEtchep 60. Ez baininduen gehiago nehork eskolarat moldatzen ahal izan. Xa Odol 27.
�4. (V-gip, BN-lab; Dv, H). Ref.: A; Elexp Berg. Disciplinar; domar, dominar; moderar. "Humiltasunak gizona
moldatzen du (He), l'humilité discipline l'homme" Dv. "Gizon gazte hori moldatzekoa da oraino" Ib.
"Eztitasunez moldatu zuen bere seme barraiatua, [...]. Hezgaitz bada ere abere bat, eztitasunak moldatuko du,
[...] la douceur le rendra docile" H. "Domar, llegar a sujetar" A. "Etxian, nai zittuan danak itten oittuta dago,
baiña kolejixuan moldauko dabe" Elexp Berg. � Molda gaitzaitzu zure plazer onaren gogara bizi gaitezkeien
bezala. Harb 393. Diren gauzarik gogorrenak, molde gaitzenak eta hez-gaitzenak ere, hezten, beratzen,
moldatzen eta eskuetaratzeintu amorioak. Ax 489 (V 316). Iauna zuk molda iaguzu / barur hautzaz bihotza. Hm
186. Irakhas diozogun nola bere kanpoko iartea eta ibiltea moldatu behar duen. SP Phil 316 (He 317 moldatu).
Nola bertzeak moldatuko tutzu zure nahien eredura? Ch I 16, 2. Bere burua gauza guzietan moldatu. Cb Eg II
12. Baldin kolera ori karidadeaz bereala moldatzen ezpadezu. Ib. 163. Arekin [fedearen argiarekin] zuen
bizimodua moldatzeko eta zuzentzeko. Gco I 446. Landare oek nolerebait moldatzeko Elizak ipiñirik dauzkan
modu ederrak. AA II 226. Molda dezadan ene bizia hunelako gisaz. MarIl 96. Gaztia adin batez / ez ditake
molda. Bordel 105. Ez badaki [emazteak] moldatzen mokhor den nausia. Hb Esk 172. Muthil gazte bat, nihork
ezin moldatua zela. Jnn SBi 170. Jainkoak ditu ibilkatzen eta moldatzen itsasoaren indarrak. Arb Igand 154.
Izan ahala ibil errexa da, nola-nahi molda daite [Eskuara]. Ib. 15. Nausia zoan penatuz, / idiak ezin moldatuz.
Etcham 191. v. tbn. Dh 230s. � Educar, instruir. "Assuefacere, [...] moldatu, moldarazi" Urt II 485. � Urrengo
irur urteetan bere Apostol guziak bilzen ta moldatzen. Mb IArg I 108s. Berezko Izkundea bakoitzagan
moldatzeko ta polikitzeko da [Erretorikaren artea]. Cb EBO 46. Konpainian sartu nahi zutenen moldatzeaz
[kargatua]. "Former". Ardoy SFran 242. � Cuidar, vigilar (ganado). v. gobernatu. � Atxemaiten dute artzaina,
bere ardien moldatzen ari dela. Barb Leg 130. Ganaduen moldatzeko. Mattin 48.
�5. (SP, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr). Adaptar(se), amoldar(se). "Mouler" SP, Lecl y Arch VocGr. "Ahormar"
Lar. "Amoldar" Lar y Añ. � Zapatak iauntzi berrian hersten du, min egiten du, baiña aphur bat erabiliz gero,
moldatzen da, oiñaren neurrira eta orkhoiera ethortzen da. Ax 490 (V 317). Hitzak, nondinahikoak diren, molde
bakar batean moldatu beharrez. MEIG VII 182. � (Con gainean). � Behar du bere bizitza guzia haren
bizitzearen gainean ahal bezanbat moldatu. SP Imit I 1, 2 (Ol -en eduz eraldu; Ch bezala, Mst araur). Gure
borondatea [...] osoki molda edo konforma dadiñtzat Jaiñkoaren borondatearen gaiñean. He Gudu 66.
Andredena Mariaren Imitazionea, Jesus-Kristoren Imitazionearen gañean moldatua. Mih I. Zeren heien
[nausitasunez bestituak direnen] azpiko diren presunak heien gañean moldatzen baitire. Ib. 92. Hire gainean
moldatuko ditiat ene gogoeta, desira, obra, akzione guziak. Brtc 134. Ezpadu haren gainean moldatzen bere
bizitze guzia. Dh 112.
�6. (-au V-gip; Ht VocGr 415, Lar, Añ, Dv, H, VocB). Ref.: Iz ArOñ y Etxba Eib (moldau). Arreglar, reparar;
reformar. "Componer lo descompuesto" Lar y Añ. "Etxea moldatzekoa dugu, nous avons la maison [...] à
réparer" Dv. "Ixa moldau xuau, casi lo hemos arreglado" Iz ArOñ. "Moldau dot erlojua, eta oiñ ondo dabill"
Etxba Eib. v. konpondu. � Gaberdira arte Manuela an aritu zan erropak moldatzen. Urruz Zer 36. Hautsi
errota moldatu. Xa EzinB 28. � Arreglarse. "Moldau jata apurtu neban eskuturra" Etxba Eib. � (V-gip, G-azp).
Recuperarse (valerse por sí mismo, etc.) después de un accidente o enfermedad.
�7. (G-nav ap. Iz Als; H). Arreglar(se), acicalar(se). "Laster ikhasten du neskatxak bere buruaren hobekienik
zaion bezala moldatzen" H. "Umioiyek ee guai mezako moldatu ber daiela, que tienen que prepararse para misa"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
544