Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
1 moko (G, L, B, Sal ap. A; SP, Urt I 121, Ht VocGr 405, Lar, VocBN, Dv, H, VocB; -kh- Lecl). v. mosko. �1.
Punta. "Izkilinba mokoa, pointe d'aiguille" SP. "Mihiaren punta edo mokoa, le bout de la langue" Ib. (s.v. mihi).
"Pico de jarra" Lar. "Morrico o el último extremo de una cosa. Sudur moko, punta de la nariz" VocB. � Busta
dezan bere erhi mokoa urean. Lç Lc 16, 24 (He y Dv moko; TB punta, Ol erpuru, Ker ertz, IBk e IBe mutur).
[Ugatzen] mokoetan xartaturik / koralez bi mohuri. O Po 37. Ezen nola ezelentago baita eztia biltzen denean
lore hoberenen mokoetan. SP Phil 283. Dithi-mokoaren gaiñean. He Phil 503. Ez dituzte nahi higitu bere erhi
mokuez. SalabBN Mt 23, 4 (BOEanm 1324 punta). Aski da bixikari mokoa haixturrez moztea. Dv Lab 291.
[Xerthoen] mokoak lur gizen puska batean sarthurik. Ib. 383. Orratzaren mokoaz. Dv Dial 23 (It musu, Ur
punta, Ip mosko). Erori zitzaionean sudur mokorat hezkur erdi ondu bat. Hb Egia 31. Zorroa du biribila, moko
meharra [xahattoak]. Elzb Po 206. Beharriak fletxa batez zilhatuak zituzten, fletxaren mokoa beharritik goiti
zagoelarik. Prop 1897, 19. Zurezko askaño baten mokotik haratxago da erortzen xurruta. JE Bur 35. Santak zuti
daude ontzi-mokoan. 'Sur la proue'. Or Mi 148. � (V arc. ap. A, que cita a Mic). Carámbano. � --Señale ona. --
Zena, xauna? --Leien mokoena. Mic 12v. � Eztela kontentatü behar haren akto baten egitiaz ezpaiñmokoz.
CatLan 147. � Punta, lengua de tierra. � Santa-Mariako mokoa, irla handiko moko eguerdi alderat gehienik
atheratzen dena. Prop 1898, 32. � "Elorriak lendanik mokoa zorrotz (AN), muy temprano se descubren las
inclinaciones de cada uno" Aq p. 63. � "(Tomar el) rábano por las hojas, kriselua mokotik" Lar.
� (V-och-gip, G, L, B, BN, S; SP, Ht VocGr 332 (-kh-), Lar, Añ (G), Arch VocGr, VocBN, Dv, H). Ref.: A;
Elexp Berg. Pico de ave. "En V-och aún se usa, pero concretándolo al pico de la becada (sorda)" A. Cf. Echaide
Orio 126. � Tr. No se documenta en textos vizcaínos ni suletinos. En DFrec hay 4 ejs. � Xori beltz batzuk
zeiñak baitute moko luxea. INav 120. Sartu zion kurulloak bere mokoa eztarriraño. VMg 8. Anzarak nai du beti
mokoa iduki bustian. AA III 375. Kantatzeko idiki ondoren mokoa. It Fab 259. Gasna bat mokoan. Gy 1. Oliboadar
osto berdeduna mokoan zuela itzuli zan [usoa]. Lard 9. Orhe hori mokotik sartzen zaiote. Dv Lab 290.
Baldiñ ez badiozu [xoxuari] / mokorik moztutzen. JanEd I 62. Mokua ebakita mutu dedan jarri [zenbait txori].
AB AmaE 405. Lumapean mokoa gordeta. Ag G 282. Moko hura hegalpean. Ox 127. Loro-mokoa. JMB ELG
38. Lênengoz atera nun kabitik mokoa. Or Eus 251. Egaztia mokotik zintzilik. Anab Poli 25. Oiloek, guk
sudurretik bezala, gauzak mokotik senditzen dituzte. Larz Senper 74. Arantza bat mokoaz ateratzen dio. NEtx
LBB 130. Xori pareak ikusten ziren bel'izpi bana mokoan. Larre in Xa Odol 19. v. tbn. Izt Po 166. Hb Egia 140.
Arr GB 60. Sor Bar 16. Jnn SBi 116. Zby RIEV 1908, 767. Iraola EEs 1913, 181. Noe 126. Altuna 22. Jaukol
Biozk 12. Etcham 169. Ldi BB 164. EA OlBe 12. Zerb IxtS 14. JEtchep 26. Gazt MusIx 193. Ibiñ Virgil 108.
� Suge gaixto bat mokoa pozoaz betherik. Tt Onsa 139.
� "Mokoa urean, amuser avec des promesses" Hb GH 1929, 84.
� (Ref. a la cara de una persona, usado en tono despectivo o humorístico). Cf. Moko, Indalezio Moko, apodos de
Bilintx (in Bil 12). � Atso arren mokua ikusteko ixpillu-atzeko aldia're naikua dek! Alz STFer 123. Mokua
zorroztuta. AzpPr 48. Arpegiyaren ordez / esanaz mokua. Ib. 74. Mokua luzatu-ta, antxeta bezela. Inzag RIEV
1923, 504. Moko estu, begi-pinporta, ezpain motx oiek ere. NEtx Antz 75. Eta neskok, mutillen aurrean mokoa
arro-arro jasotzen. NEtx LBB 146.
� Cara dura, desvergüenza. "Visage déluré. Ikhusi duzu andre horren mokoa, avez-vous vu le bec de cette
dame!" Lh.
� (AN-larr). "Cara seria. Ori emakumearen mokoa!" Asp Leiz2.
�2. (L ap. A; H). (Un) poco, (una) pizca. � Atsegindasun mokho bat ere gabe. Ax 505 (V 325). � Hitz moko
bat asko da haren zaurtzeko eta minki ofensatzeko. "Faciliter verbo movetur vituperationis". Ch III 46, 3 (quizá
podría interpretarse como adj., con el valor de 'punzante' vel sim.).
�3. (AN-larr ap. Asp Leiz2; Lar, H). Lengua (en contextos peyorativos). "Pico, boca de hombre" Lar.
"Emakumeen moko zorrotzetik Iaungoikoak begira nazala" H. "Lengua. Moko zorrotza, lengua hiriente" Asp
Leiz2. Cf. infra MOKO-BIPIL, MOKO-MEHE (c). � Hauk dira amurusen adineko adiskidetasunak, zeinek
ezpaitute oraino bertuterik luman eta illetan baizen, ez eta iujeamendurik mokoan baizen. SP Phil 285. Oh!
baiña hirur mokoak / eztire hoiñ labur ez gelditzekoak. Gy 200. Goizean ibilirik sobera mokoak [emazteak]. Hb
Esk 228. Errak, to, apez-jalea, / mokoa duk xorroxko! Etcham 52. Aphaldu beharko dik ba oraino bere andere
moko hori. Larz Iru 132. � Ezpaiñez ezin eta zangoz nai du moko. "Se expresa con los pies". Or Eus 25.
�4. "Elizaren mokoan ezarri dute orena, on a mis l'horloge sur la façade de l'église" Lh.
- BATEK MOKO ETA BESTEAK MOKO (G-azp ap. Gte Erd 150). Riñendo, discutiendo.
- IPURDIZ MOKO. v. ipurdi.
- MIHIAREN MOKORAZ GERO. "Mihiraz gero, mihiaren mokoraz gero gibelatu dut, après m'être venu sur le
bout de la langue, je l'ai retenu" SP (s.v. mihi).
- MOKO-ALDE. v. mokalde.
- MOKO-ARRAIN. "Centrina, moko arraña, puntarraña" Urt IV 403.
- MOKOA SARTU. Entrometerse. "Zergatik zuk sartzen duzu mokoa bertzeren egitekoetan? pourquoi vous
mettez-vous (entrez-vous) le bec dans les affaires des autres?" H.
- MOKOAZ HAIZERA. "Pico a viento" Lar.
- MOKO-BEGIAN. "(R), [...] a punto de evacuar o huevos o excrementos" A. v. MOKO-MOKOAN (c).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
530