Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mitx. v. miz.
1 mitxa. v. 1 metxa.
2 mitxa. "Mielga" Izt C 205.
mitxai. � Hija (en el habla de los gitanos vascos); muchacha. "(Git.), hija" A. "Mitxai, alaba" Barb GH 1970, 35.
� Zoan mitxaia panintinora [='iba la muchacha al río']. Mirande Igela 28.
mitxar. "(V-oroz), tusa, zuro, mazorca desgranada de maíz, de lino" A.
mitxe. "Pico, facilidad en el decir, mitxea" Lar.
mitxel. "(G-to), mano de juego del truc, en que un jugador tiene un tres, un dos y un as" A.
mitxeleta (V-ger-arr-m-gip, G-azp-goi-bet; Zam Voc (G)), mitxelot (V; Añ (V)), pitxeleta (V-m-gip, G-goi),
mitxileta (V-gip), mitxelete (Lar, H (G; + mix-)), mitxilote (V; -tea det. Añ (V)), mirtxilote (V-ple), mitxoleta
(V), mitxirote (V-arr), mitxelet, bitxilote (V; -tea det. Añ (V)), pitxileta (V-gip, G-goi), pitxilota (V-arr, G-goi),
pitxilote (V-ger-arr-arrig-m-al), pitxoleta (V-arr-oroz-al), pitxolota (G-goi), pirtxilote (+ -llote V-ple), pirtxilota
(Zam Voc), pertxilote (V-ple), mitxilikote (V-ger, G-azp), mixilikote (G-azp), mixirikote (G-azp), pitxilikote (Gazp),
mitxerreta (G-goi), mintxerreta, mitxerrena. En EI 357 hay tbn. mitxilotoia (V-arr), mitxelite (V-arrig),
pertxilate (V-ple), pertziletie (V-ger). Ref.: A (bitxilote, mitxeleta, mitxilote, mitxoleta, mixirikote, pitxeleta,
pitxilota, pitxilote, pitxoleta); EI 357; Iz UrrAnz, ArOñ (otsaillan); Etxba Eib; EAEL 94; Elexp Berg.
� Tr. Documentado en textos occidentales desde finales del s. XVIII. Mitxeleta es casi la única variante
documentada; hay además pitxileta en el manuscrito de Oñate (227r) y (con el sdo. de 'amapola') en Arrese
Beitia, y mintxerreta en J.M. Barandiaran. En DFrec hay 3 ejs. de mitxeleta.
�1. Mariposa. "Mitxeleta, mitxilote" Muj EEs 1915, 264 (en una lista de nombres de la mariposa). "Mitxilote,
[...] mitxerrena" EEs 1921, 185. "Otsaillan mitxeleta orixak, Martixan gorularixak" Iz ArOñ. "Mitxeleta baltza,
mariposa negra, que para los supersticiosos era de mal agüero. Illunabarreko mitxeleta baltzak, bildur emoten
zetsen" Etxba Eib. v. inguma, mitxirrika, pinpilinpauxa, tximeleta. � Mitxeleta pintatuai segika. Otag in EE
1881b, 89. Lorarik lora egan dabiltzaz poz pozik, / mitxileta arroak. AB AmaE 308. Bekan-uleak dira ostarkuak
/ eta aren bien azpian / dagoz erreten zaldun gazteak / mitxeletak lez argian. Azc PB 122. Mitxeleta egalari
polita. Ag G 141. Mintxerreta txuria, marigorri eta orrelako zomorro batzueri bizia kentzea gauza txartzat
daukate askok. JMB LEItz 97. Larrosakaz olgetan mitxelet zurijak. Laux BBa 90 (122 mitxileta). Urtarrilzezeiletan
mitxilikotea ikusi baiño otsoa ardi yaten ikusi gurago (V-ger). A EY III 165. Orrela dabil, mitxeleta
antzo, etengabe batetik bestera gure gogoa. Vill Jaink 142. Zagu-zarrak egalari, / gabaz dabizen mitxeletiak /
dituez euren janari. BEnb NereA 77. Negua "agurea" [da], ez atsoa, mitxeleta udazkenean "atsotu" bazaigu ere.
MEIG VI 181. v. tbn. A Txirrist 55. Altuna 32. Ldi BB 112. Otx 58. Or Poem 523. Bilbao IpuiB 240.
�2. Mitxilota zuriak argitu egiten dau, baltzak barriz ilundu (V-arr). "La araña blanca suele alegrar, en cambio
la negra entristece". A EY I 426.
�3. mitxoleta (V-arr ap. A), pitxoleta (V-och ap. A), pitxileta. "Amapola (bot.)" A. � Onek dirudi Euskerearen
/ Alaba berarizkua, / Pitxiletakaz dabena jazten / Txukun txukunik burua. AB AmaE 423.
�4. "Pitxilote (V-ger), flor margaritilla de los prados" A. "Pitxoleta, margarita (bot.)" Ib. v. bitxilore.
- MITXELETAZKO. (Adnom.). � Mara mara zetorren zeru goibeletik bera [elurra], [...] mitxeletazko euri
bigun ikusgarriaren itxuretan. Ag G 201.
� Etim. Probablemente, de un nombre de persona hipocorístico.
mitxeletatxo, mitxeletatxu, mitxiletatxu. � Dim. de mitxeleta. � Mitxiletatxu sorgiñez eta larrosaz josita. Laux
BBa 32. Mitxiletatxu baten antzean. Ib. 26. Malentxoren irudia zebilkion [...] itzul-biraka, argiontziari gabez
mitxeletatxoak ibilten zaizkion bezelaxe. TAg Uzt 108.
mitxerrena, -rreta. v. mitxeleta.
mitxerrika. v. mitxirrika.
mitxigo (G-to), mitxigu (G-to), mitxiku (G-to), mitxiru (G-to). Ref.: A; SMuj EEs 1921, 105; Iz To (mitxikuk).
�1. "Vencejo" A. � Sai-ankaluze, mitxigua, antxeta eta zapelaitz mota oro. "Noctuam". Ol Deut 14, 15 (Dv
huntza, Ker ontza, BiblE hontzuria). �2. mitxio. "(G-to), golondrina" A.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
503