Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
gogorrenarekin guziak auldu, makaldu, arpegiak oritu eta ezur-uts egiteraño. Lard 64. Errekak asi dira
makaltzen, / arbolak dagoz aiñ geldirik. AB AmaE 366. Lapurretan egiteagatik bazekiten irurazaia ongi makildu
ta makaldurik lagatzen. Etxeg RIEV 1908, 190. Errime makaldu eben ainbeste nekaltasunek. Echta Jos 107. Beti
ere otea sartu ta sartu, sua makaldu eztediñ. Ag G 22. Bizio ontan aurreratzian / gorputza beti makaldu, /
interesa ta ondasun ona / danak alperrikan galdu. JanEd II 107. Nere etxearen erdi-ondamenak, gizon
bulartsuenaren indarrak ta gogoak makaltzeko diña ba-dira. Lab EEguna 81. Gurutzean yosi zuteneko oso
auldua ta makaldua zegoen. Ir YKBiz 511n. Gu geronez gerana, ots, gure etorrizkoa, graziak makaldu ez baina
bikaindu egiten du. Or QA 172. Urteak osasuna ere makaldu egin oi [dute]. Munita 9. Azkenean haren begien
argia makaltzen da. Mde Pr 104. Euskaldun askoren aotan, euskerea ez ete doa gaur makalduaz? Vill in Bilbao
IpuiB 8. Dirua galdu ta osasuna makaldu. SM Zirik 94. Zankoak makaldu zitzaizkion eta alako txorabio bat
eman zion. Ugalde Iltz 52. Sua, berez berez, makaldu, alpertu eta itxungi egin zan. Erkiag BatB 16. Gaztiak nai
ez basarrian da / zarrak ziaro makaldu. Uzt Sas 39. Jaunak madarikapengarri jarri zagizala zure erriaren
erdian, makaldu dagitzuzala zure istarrak. Ker Num 5, 21. Kemenak ahultzen eta makaltzen baitzihoazen. MEIG
VI 50. v. tbn. Zav Fab RIEV 1907, 537. Aran SIgn 8. Azc PB 149. A Ardi 98. NEtx Antz 158. And AUzta 45.
Uzt LEG II 308.
� (Lar; -kh- Ht VocGr 356). (Part. en función de adj.). Debilitado, estropeado. � Nox asea / itzi sabel argal
makaldua? Zav Fab RIEV 1909, 35. Ez diriala berba soil ta utsakaz azkortu ta bizkortuten gizonen biotz jausitu
ta makaldubak. Mg PAb 203.
�2. (V; Izt, H), makaildu (H), makeldu (H), maheldu (H (L, BN)). Ref.: A; Etxba Eib. Acobardarse.
"Gaiztuegaz makaltzen bazaraz, txarrago" Etxba Eib. "Txarren txarrena aren aurrian bat makaltzia" Ib. � Zer
egin, bada, estura onetan? Makaldu, larga guztiari ta igesa artu? Mg PAb 204. Bildurti egin eta makaldu ziran
eta ezertarako kemenik etzuten. Lard 138. v. tbn. Ezale 1899, 12b.
�3. makeldu (H (+ -kh-)), maheldu (H (L, BN)). "Se porter sur un côté en marchant ou ne portant pas
régulièrement ses jambes" H.
makaleria. v. makalkeria.
makalkeria (L ap. Lh (+ -eri)), makaleria. � Debilidad, flaqueza. v. makaltasun. � Berau etorri-aurreko
makalkeriak erazo jostanan atza atzindu gura jonat. "Debilidad". Arriaga Lekob 27. Beste batzuetan diñogu gure
aurka jarri dan arerioari orretan parkatzeak, makalkeri utsa dirudiala. Eguzk LorIl 118. Nere alde ioka zaiten
eta nere makalkeriak oro senda detzazun. Or Aitork 291. Makaleriak zantzu ta seiñale zitalak ezarten ditu
gizonaren soin, kemen ta izakeran. Erkiag Arran 127. Gabontza-ri matorduetan eta, ezetz esan bear deutsanean,
makaleriz baietz ez esateko. Erkiag BatB 148. v. tbn. EgutAr 6-6-1959 (ap. DRA).
makalki. "Enfermizo. Umetan makalkixa izan zan" Etxba Eib.
makallun. "(V-gip), se conocen nombres como leatza o makallun" EI 32. v. bakailao.
makaltasun (V-gip, L). Ref.: Lh; Etxba Eib. � Debilidad, flaqueza. "Debilidad; sin. aulesia, no usado
comúnmente en nuestro pueblo" Etxba Eib. v. makalkeria. � Gorputzian gatx ondoko argaltasuna, jaustasuna
ta makaltasuna. fB Ic III 272. Geratuten da arimia pekatubak itxitako ondarragaz ta makaltasunagaz. Ib. 272.
Españolen semerik / inok eztau goitu / gudan makaltasunak / inos eztau loitu. Azc PB 207. Orain makaltasunak
ibittu eutsazan bere zolittasunak. Echta Jos 107. Guztiz aundia da benetan gizonaren makaltasuna, beti ekandu
gaiztoetara makurtuta dagoana. Pi Imit I 22, 6. Makaltasunez-edo iñoiz edo bein andraren batek oben egin
arren. Otx 21. Gorputzeko makaltasunaz batean, arimako gabezia ta ezunea. Erkiag BatB 199. v. tbn. Larrak EG
1959 (3-6), 193. Osk Kurl 159. Ker EMeza 75 (ap. DRA).
1 makar (G-azp-to-bet-nav, AN-gip-5vill-araq, B; Lar, Añ (G), Dv (G), H (+ -kh-)), makarra (AN-ulz), malkar
(AN-araq). Ref.: A; Iz Ulz (makarra), Als, To; Satr VocP. � Tr. Documentado en textos meridionales desde
finales del s. XIX. �1. Legaña. "Lagaña" Lar y Añ. "Pitaña, pitarra", "ojos de breque, begi andi makarrez
beteak" Lar. "Makarrik eztu begietan, il y voit clair, il n'a pas de chassie aux yeux" H. "Makarra batzuk, unas
legañas" Iz Ulz. Cf. VocNav: "Macarra, [...] legaña (Pamplona)". v. bekar. � Begi gorri aietan / jarririk
makarra, / eguerdia baño len / dirudi kottorra. JanEd I 62. Alboko guztiari / dago ostikoka; / badariyo makarra,
/ adurra ta kaka. Ib. 71. Obeto egingo zenduan begietako makarrok be garbitu bazenduz. Ag Kr 69 (v. tbn. G
221). Paulinok makar aundirik / etzuan bi begietan. EusJok II 150. Begiko makarra baino gutxiago ikusi nai
zuten (AN-larr). "No le podían ver". A EY III 347. Mari-begibakarra ken zan besteko makarra. Or Eus 100. Odei
beltzen makarra, obenen laiñoa. "Legaña". Or Poem 534. v. tbn. A Txirrist 251. � Egun aretan eguzki ere /
makar-gabeko jeki da. "Limpio". Or Eus 389. �2. Defecto, fallo. Cf. Inza Eusk 1926 (III-IV), 13: "Norberak
eztu bere makarrik ikusten (G-bet), no vemos nuestros propios defectos" (tbn. en EY III 218). � Zer gaitz, zer
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
5