Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
miratu (G-azp ap. Gte Erd 269; Volt 114, SP, Urt II 247, Lar, Aq, VocBN, Gèze, Dv, H (L, BN, S)). �1.
Observar, mirar; examinar, registrar, considerar. "Catar, miratu (AN), de aquí el castellano" Aq 1097. "Zokho
guziak miratu ditu, il a visité tous les coins" Dv. "Bazter danak mirau zituen (G-azp)" Gte Erd 269. v. miatu. �
Tr. Documentado sobre todo en autores orientales; se encuentra también en Lazarraga y en algunos textos
guipuzcoanos (Aguirre de Asteasu, Bilintx (donde hay un ej. de part. mira), Beovide, Illarramendi, Txillardegi y
Villasante). � Ikhus itzazue ene eskuak eta ene oinak, ezen hura bera naiz ni, hazta nezazue eta mira. Lç Lc 24,
39 (He mira; TB beha, Dv, Brunet, BiblE begira, Ol ikus). Ofrendara dianean / ondo oi det miratu. Lazarraga
(B) 1204r. Erregek [xanal] aren miratzera [...] bidaldu duela. (c. 1597). FLV 1993, 463. Mira dezagun nola
egiñen dugun guziek randatzeko ene dendan. Volt 213s. Mira eta pensa ezazu bekhatu mortalik kofesatu gabe
ahanzi zaitzun. Harb 155. Mira zazu zenbat gaixtokeria egin duzun. SP Imit III 4, 4 (Ch konda zatzu, Mst
txerkha, Ip, Leon ik(h)er, Ol azterkatu). Herioa hurbildu da, mira zazu nola trufatzen den zutaz. SP Phil 374 (He
377 emozu gogoari). Orduan miratuko du Jerusalem flanben argiz. Ch III 43, 2 (SP miratuko dira; Mst, Ip
ikhertü, Ol ikerriko, Leon miatuko). Lizunzalekeria da gauza deshonestik miratzea, entzutea, aiphatzea,
usnatzea, ukitzea. He Phil 261 (SP 259 miratzea). Miratu dugunean ehortzia zen hobia, ez dugu han aurkhitu.
Lg II 289. Ilhabete, aste, egun guziak bat-banazka miratu behar ditugu, jakiteko ea non, noiz, nola eta zertan
egin dugun bekhatu. Brtc 160. Daramalaik batek zerbait kontrabando pasatzeko portale batean, goarden ertean,
zer pipiria izaten duen, miratuko ote duten edo ez? Eta zer, asten zaizkiolaik miratzen? (279). LE-Ir. Begi batez
zerura miratzea eta bertzeaz luurrera (B, s. XVIII). BOEans 896. Mira ezazu, kristaua, miratu ongi zure bizitza,
ta galde giozu zere buruari: [...]. AA III 276. Detzagun zorrotzki mira gure kontzientziak. Gy 158. Mira zak
zaku hori. "Fouille". Ib. 147. Miratu dituzte fede-gabe zenbaitek mundu zahar eta berria. Hb Egia 123.
Laborantzako gauzetan eta bertze askotan argituak diren gizon batzuek miratu izan dituzte lurrik hautenak,
jakitekotzat zertaz diren eginak. Dv Lab 17. Nere amar ardiyak / ona emen, Anton, / mira itzik banaka /
argalikan dagon. Bil 119. Erri guziya mira nuen eta ez nuen billatu. Ib. 173. Miraten du zeñureki bigarnari.
Hual Mt 6, 24. Saskiya utsa zeguala, aurrez miratu zualako, bazekian ondo. Bv AsL 138. On Antonio asitzen da
gelak miratzen, maiz sartu eta ateriaz. Ill Testim 23. "Arc de Triomph" delakoa miratu dut askotan, arratsean
eta "Champs Elysées" abenida argitsutik batez ere bere errañua zeruan erregekiro islatzen denean. Txill Let
114s. Kanpoko obrak eta bai barneko asmoak ere miratzen dituena. Vill Jaink 107. Hitz-altxorra miratu,
arakatu eta bildu dugu, besterik baino areago, edozein eskualdetan eta euskalkitan. MEIG VI 126. Auzi hori
behin baino gehiagotan miratua eta arakatua izan zen delako aldizkarian. MEIG VII 86. Hobe da holakoetan
esku-izkribuak zer dioen miratzea, duda-mudako usteetan landaturik gelditzea baino. MEIG IV 79. v. tbn. EZ
Noel 107. O Po 63. Hm 55. Tt Onsa 154. INav 130. Gç 212. ContTAV 5.2.9, 138 (AN, 1693). ES 386. MSIgn
351. ECocin 7. Ir YKBiz 318. � Cuidar, guardar. � Iainko guztiz botheretsua, beharrean daudezinak zeure begi
pietatezkoaz miratzen ditutzuna. Mat 357. Miratzea nore honra (Zaraitzu, 1780). ETZ 163. � "Viser (chasse)"
Lrq. � To arma hau; hunekin miatia xüxen hunkiko dük eta nahi dütianak oro atzamanen. GAlm 1961, 48.
Behin erbia miratu eta / kolpatu zuen zakurra. Xa EzinB 119.
� (Aux. intrans.). Mirarse. � Bada gu guziok begithartea agerturik Iaunaren glorián miratzen garela. Lç 2 Cor
3, 18. Espilu artan mira zatez, / neskame engañadea. Lazarraga (B) 1164vb. [Emazteagan] miratzen zen, haren
alegeratzeaz alegeratzen zen eta tristetzeaz tristetzen. Ax 343 (V 228). Mirail huntan nadin bethi, / mira goiz
arratsetan. Arg DevB 157. Mira gaiten geure baithan / zer garen iakiteko. Ib. 162. O itsaso ondo eta bazter
gabekoa, zeiñetan kausitzen bainaiz hondatua eta zeiñetan nondik nahi mira nadiñ ezpaitut kausitzen
ezteustasunik baizen neure baithan. Ch III 14, 3. Urresilan da bera yarritzen, urrespiluan miratzen. A CPV 979.
� Cuidarse, guardarse. � Mira zaite zazpi bekatu mortalez, manamenduez eta guztiz zure ofizioaz. Hm 197s.
� (Aux. intrans.). "Mira zaite ontsa, cherchez bien" Dv. "(Gc, Lc, B, Sal, R), indagar, revisar. En G, por lo
menos, se usa como intransitivo, lo cual quita fuerza a la posibilidad de que su origen sea el verbo español
'mirar'. Miratu naiz, he revisado. En otros varios dialectos se usa como transitivo: miratu dur (R-uzt), miratu dut
(L-ain)" A.
�2. (Aq 888 (AN) � A). "Admirarse" A. � Miraturik nago hanitz, / ene populu maitia, / eman diezaziela orori
/ uzkuti [sic] adar bedera. AstLas 28. Aspaldi asi bazinan San Franziskoz miratutzen. Bv AsL 17. � Admirar (?).
� Ilkhi kanpo, muthilak, beso hoiek mira; / menditako harrokak errotik athera. Hb Esk 59 (en la edición de
1994 se explica con "mirets").
miratxo. v. 1 bigatxo.
miratzaile (Dv, H). � "Celui qui visite, fait une recherche" Dv. "Chercheur, examinateur. Haur xori-ohantze
miratzaile handia, enfant grand chercheur de nids d'oiseaux. Iainko barne miratzaile zorrotza, Dieu examinateur
pénétrant d'intérieurs" H. � Eskerrak eta laudorioak derazkitzut, o bihotz miratzaillea, zuk niri ungi egiteko
desir emanak gatik. Harb 284s. Garaitzalleak begirune ta modu onekoak Iñigo erituarekiko izan ziran, eta bere
kemen ez-nolanaikoaren miratzalleak. Aran SIgn 9. [Bitaño] gizon jator bezain miratzaile zehatz (ausartago
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
482