Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Mazéris GH 1933, 302.
mikalta (Lar � H). � "Plaga" Lar. � Erraten degu Jaungoikoaren eskutik datozela zuzen-zuzen desgraziak,
izurriak, mikaltak, eritasun ta beste onelakoak. LE Urt 12 (ms. 5r plágak, eritásun ta alákoak).
mikaño, pikaño (L, BN, S ap. Lh). �1. (Dim. de mika). "Petite pie" Lh. �2. "Pikaño (L, BN, S), gueux,
vagabond" Lh.
mikatu (V, G ap. A), miketu. �1. "Ponerse una gallina enferma de pepita" A. �2. "(V-arr), mimar" A. �3. (Vgip,
G-azp). Ref.: Iz UrrAnz, ArOñ; Elexp Berg; Gte Erd 21. "Ponerse de muda (las gallinas). Mika dáre,
mikatzen (V-gip)" Iz UrrAnz. "Mikáatu, mikáaketan dia, se les caen las plumas a las gallinas y quedan como
inútiles. Se curan" Iz ArOñ. "Olloa mikauta dago (V-gip, G-azp)" Gte Erd 21. � Ollasko dotoriaz, / ollanda
polita [...]. Miketu baño lenau / ori bai-nekijan / "Andutz" sartuko zana / gure kopradijan. Enb 199. �4.
"Mikátuta xaok, se dice de la mujer cuando tiene trastorno" Iz ArOñ. � "Neska bati gaztetasuna joan. Bein
berrogei bat urteako emakumia mikatu itten da" AntzHizk. �5. (V-gip), mikotu (V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Elexp
Berg. "Quedarse sin gana para nada (la persona)" Iz ArOñ. "Txikittan danetik jaten zeban, baiña aspaldixan ziero
mikatuta dago" Elexp Berg.
mikatx. v. mikatz.
mikatz (V-gip, G), miketz (G-to), minkaitz (G, -kh- L?, BN?; Lar), mingatz (V-gip, S; Gèze, Dv (S), H (BN,
S)), mikatx (G-goi), minkatz (V-gip), minkats (V, G), minkatx (G-to, AN-gip-ulz, L-ain; Lar, Dv, H), mingatx
(V-gip, S; H (BN, S)). Ref.: A (mikatz, mikatx, mingatz, minkaitz, minkats); Lh (mingatx); Iz IzG (minkatx),
ArOñ (minkótza), To (miketza); Etxba Eib (mingatz); Elexp Berg. �1. Amargo (sentidos prop. y fig.). "Picante
de la pimienta", "agrete" Lar. "Acido, amargo. Esixetako arantziak emoten dittuan aranak, benetan dira
mingatxak" Etxba Eib. "Sagar berdiak, gaztaiña gordiñak, mikatzak izaten die" Elexp Berg. Leiçarraga (Decl a)
7v) da mingatz como equivalente suletino de karmin. v. mingots. � Tr. Documentado casi exclusivamente en
textos guipuzcoanos. Las formas mikatz (Apaolaza, Lizardi, Etxaide, Gandiaga y Uztapide) y minkaitz (Iztueta,
D. Aguirre (junto a minkatx), Zaitegi (Sof 123) e Ibiñagabeitia) son las más frecuentes. Hay minkatz en Bilintx y
Orixe (junto a minkatx), y mingatz en Etxaide. En DFrec hay 2 ejs. de mikatz. � Gogo bage artutako edari
minkaitzak. Izt C 178. Asko dira penak / [...] biazuna baño're / minkatzago denak. Bil 95. Negarra ez da aiñ
mikatza ondasunekin danean. Apaol 35. Oroipen mikatzak aztu egin bear dituk. Ib. 76. Barruko ar bat, izakai
bat, gazi-geza, lakatz-leuna, gozo-minkaitza. Ag G 141 (in Ezale 1897, 127a minkatx). Susmotsu ta izerdi
patsetan igaro zitzaizkon orduak, ordu minkaitzak. Ib. 155. Ala baita mikatz, sagar bat elduka. Ldi BB 80 (26
minkatz). Matail-arroseri iintza xeia ta minkatxa zirtatzen zion. Or Mi 121 (Aitork 157 minkatz). Otsalizar eta
mizpira minkatzak. Ib. 122. Edonoren zakarkeri ta iraiñak baiño mikatzagoak izan oi ziran Piarresek legunlegun
sartu oi zitun eztenkadak. Etxde JJ 77. Irribelar minkaitzez adatsa apaindurik. Ibiñ Virgil 49. Zure urtiak
izan dirade / mikatzak edo gaziak. Uzt Sas 138. � (Ref. a personas). � Nagusiak aspaldi botako luke olako
morroi mingatza bere erruki ezpalitz. Etxde JJ 269. � Ta, aide igarrean, krazlari, / erroi mikatzak egarri. Gand
Elorri 96. � (Uso adv.). � Martiñen izena aitatu orduko, muker ta minkaitz, aldegin zion amandreari. Ag G
268.
�2. minkaitz (Lar, Añ, H). "Tormento" Lar y Añ. � Ifernuko minkaitzen beldurkhunde handi batetarat. Birjin
50.
�3. minkaitz, mingatz (S; Gèze � Dv), mingatx, minkatz (V-gip, G). Ref.: A (mingatz, minkatz); Iz ArOñ
(minkótza). Amargor. "Acidez, ácido" A. "Agrillo" Ib. "Minkátza dauko biástunak, tiene (gusto) amargo la hiel"
Iz ArOñ. � Berhezi behar da gaña eta ezari untzi batetan mingatz gozo bat har dezan artio. Ip Dial 84 (It gazi
antz, Ur garratz gozo, Dv garratz iduri gozo). Zeru goxo onek lurreko minkaitza / ez galtzen! "Amargor". Or
Poem 557. � Bi urteren orde, bortz urte atxiki baitute preso, ez da harritzeko barne guzia kedar, kirets eta
mingatx baitzuen. Lf ELit 174.
�4. "Mingatx (S), cierta cereza agria" A.
- HIRORRI-MINKATX. v. hiruorri.
- MIKATZ IZAN. "Minkhaitz izan (L?; Dv), ofenderse, tener pena o dolor" A. � Langilia galthoz ari zaio eta
sordei mingatx leite, ogia kharioago balü. Herr 25-5-1955, 3.
- MIKATZ-ZALE. Aficionado a lo amargo. � --Mokau goxoegia aukeratu den, Matilde. --I mikatz-zalea al-aiz,
Zezili? NEtx LBB 133.
mikatzagotu. � Volverse más amargo. � Berdin duk oporra / lênean onen; / agortzenago ta / mikatzagotzen.
Ldi UO 27.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
403