Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
- MAKALIK (V-gip ap. Etxba Eib). Débil, abatido. "Juan daneko sei illabetian makalik dabill" Etxba Eib. � Tr.
Todos los ejs. corresponden a la literatura vizcaína. � Ollotu eta makalik bere oñetara etxunik parka eskatutia.
Astar II V. Dago gizona makalik / eta munduti nai badau urten / atea dauko zabalik. Azc PB 351. Etxeratu zan
erdi makalik, baña diru askogaz. Echta Jos 356 (v. tbn. 141). Zartzaruan gurasuok makalik aurkitzen diranian.
Kk Ab II 73. Ama, geisotegian dago, makalik, eta ez ondo bere. Erkiag BatB 120. Zaldunari besotik oraturik,
makalikan Señora koittaua ukat eiñda balitz bezela. Etxba Ibilt 475. v. tbn. Otx 67. � (Con reduplicación
intensiva). � Etxeratu zan Karlos makal-makalik. Echta Jos 108.
- MAKALPE. (Con suf. local de decl., en sing.). � Izpi its makalpean izaten ditue euren maitetasun inkesa ta
asperanak. Erkiag Arran 160.
- MAKAL-UNE. "Zerbait makal edo ahul dagoneko tokia. Sokia makalune batetik apurtu zan. Irudizko zentzuan
ere bai inoiz: Beti familixako makalunia topatzen ibiltzen zien aberatsak terrenuak merke erosteko" Elexp Berg.
2 makal (V-ger-arr-arrig-och-m-gip, G-azp-goi-to, AN-gip-araq-ulz; VocZeg 286, Dv (G), H (V, G)). Ref.: A; Iz
UrrAnz; AEF 1955, 72; EAEL 213; Elexp Berg. � Tr. Documentado en la tradición meridional (tbn. en
Duvoisin, que lo da como guipuzcoano) en los ss. XIX y XX. Si no se trata de una errata, hay markal en
Lauaxeta (AB 77). En DFrec hay 2 ejs. �1. Chopo. � Probintzia onetako [...] zuaitzik ezagutuenak dira aretxa,
pagoa, [...], astigarra, makala [...]. Izt C 124. Burzuntzari ematen diote asko izen: zur-xuria deitzen dute
hainitzek, Probentziarrek makala, Nafartarrek txipoa. Dv Lab 319. [Ibaiaren] kolkoan ikusten ziran erantzaturik
ala makalak, nola intxaurrak. Etxeg EE 1885b, 313. Erretxiñol bat makal-gaiñean ereslari. Ag AL 35.
Iparbeltzak biurritutako makal meaxtak or-emen. Mok 13. Axiaz itz-dagije makal amestijak. "Chopos". Laux
BBa 90. Bidezabal-ertzetako makal txuxenak. Markiegi in Ldi IL 8. Makal-aldaketa aundi bat egitera. Munita
31. Karolinako makala (chopo carolino). Ib. 53. Makal luzeak, ixillaren goaitari antzo, zutin? Aurre-Apraiz in
Onaind MEOE 769. Ur hegiko lizar nahiz makal lerdenen andanak bezala. MEIG II 143. v. tbn. Goñi 21. EEs
1915, 59. Laux AB 78. F. Labayen in Munita 6. LMuj BideG 96. � Aurten arbol makalak, aritzak eta
bulebarrekuak sagar panpandojak ematen dizkitek. Iraola 59. � (Como segundo miembro de comp.). � Oraiñ
bertan lonbardo-makal andi bat baizik ezpadago ere. Aran SIgn 85. �2. (V-gip, G ap. A). "Fusil. Es una
adaptación familiar del castellano chopo, que también tiene esta acepción" A.
- MAKAL BIGUN. "Makal biguna, el chopo blando o común" A.
- MAKAL GARRAZTI. "El chopo alto o real" A.
- MAKAL HOSTO-ZABAL. "(Platanus orientalis), plátano (G, AN)" Arzdi Plant1 277.
- MAKAL-ZUHAITZ. Chopo. � [Gizona] zazpi oiñ ta erdi bai luze, makal zugatzaren irudira zuzen. Ag G 1.
- MAKAL ZURI. "Makal txuria (Populus alba, álamo blanco)" Munita 53.
makalaldi (V, G, AN, L). Ref.: A; Lh; Elexp Berg. � "Temporada de debilidad" A. "Operau ondorian
makalaldi luzia izan zeban" Elexp Berg. � Makal-aldi baten, beste gauzatarako ez nintzanean prestu [...]
eginen oneri eutsi ta ekin neuntsan. Zav Fab RIEV 1907, 91. Makalaldiak etortzean ere, esnea izaten da
gaxoarentzat jakirik bearrezkoena ta egokiena. ZArg 1958, 44. Yaun, nik gogaldi txar dot; yasan egizu otzan
nire makal-aldi au. Larrak EG 1959 (3-6), 228. Gogoaren makalaldia ala alperraren griña baldarraren
ernamiña ta ikutua? Erkiag BatB 141. Nikanor-en soin eta barrua makalaldiak jota dagoz. Ib. 194. v. tbn. A
Ezale 1897, 19a. Mde Pr 105. Erkiag Arran 65.
makalao. v. bakailao.
makaldi. � Chopera. � Erreka ondoan makaldi bat zan. Makaldi ortan askotan egoten ziran ijituak. Auspoa
63, 153.
makaldu (V, G, AN; Lar, Añ, Izt, Dv (V, G); -kh- Lecl, Dv, H (L, BN), Zam Voc), makaildu (H; + -kh-, -khaill-
, -kall-), makeldu (H; + -kh- L, BN), maheldu (H (L, BN)). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. � Tr.
Documentado en textos vizcaínos y guipuzcoanos (tbn. en Mirande) durante los ss. XIX y XX. En DFrec hay 6
ejs. de makaldu. �1. Debilitar(se), decaer, flojear, estropear(se), marchitar(se). "Estropear" Lar y Añ. "Quitar el
vigor, ajar" Añ. "Ajar, maltratar manoseando, especialmente las flores", "marchitar" Ib. "Apaciguar, calmar. [...]
Makaldu ta otsandu zirean axeak" Izt. "Ceder del vigor firmeza, perder la lozanía, makaldu" Ib. "Eranak
makaldu eitten dau" Etxba Eib. "Zartzara etortzen da makaldutzia" Ib. "Sikute onekin makaldu ein ddie ortuko
landarak" Elexp Berg. � Propositu senduak egingo ditubezala aragija makaldu ta indarbagatu dedinian. Mg
CO 112. Ez orregaitino makaldu, ez epeldu ta ez emon eriotzia motelto ta adore baga. Mg PAb 207. Zauritu
bizkarra, makaldu burua ta eziñ iñork esan zezakean lengoa zala. VMg 47. Makaldu ta otsandu zirian axeak. Añ
LoraS 8. Makaldurik, etxura bageturik ta gizonaren antzik baga. Añ NekeA 248. Errazoiaren indarra
makalduteko. fB Ic II 169. Luur jota, makalduta, aginte bagarik egozan israeltarrak. fB Ic III 274. Ez udako
berorik andienak makaltzen gaitu arras eta ez neguko otzik gogorrenak kikildu geiegi. Izt C 24. Nekerik
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
4