Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
(Ol zikindu, Leon lohitu). Ilúndus entendamentua, makúrtus borondatea. LE Urt ms. 40r. Lar-bere geratu zan
gure biotza makurturik ta gai gatx guztietarako. Añ LoraS 185. Bekatuak makurtu zituen gauza guzien
xuxentzera. Lap 196 (V 87). Babeleko dorrearen egileri mintzoa makhurtu eta nahasi arte, gizon guzien
mintzaia Eskuara zela. Arb Igand 16. Adiskide zurikatzaileek makurtzen gaituten bezala, etsai ziztazaleek
zuzentzen gaitute iñoiz. "Pervertunt". Or Aitork 227. Ez niken nahi ene solasen gatik gure arteko amodioa
makurtu. JEtchep 71. Heien basakerien ondorioz makurtueri zerbait laguntza ekartzeko. Herr 23-12-1971, 5. v.
tbn. Vill Jaink 68. � Medisentaren elhia makurtzen edo hausten dienak bere proximuaren ohoria eta fama
konserbatzen dizi. AR 447. � Aiek beren yainkoei makurtzen zazkiela-ta, zuen semeak ere yainko aiei
makurtzera leramazkete. Ol Ex 34, 16 (Dv lohiarazi, Ker lizundu).
�3. (V, AN, L ap. A; VocB, H; -kh- VocBN, Dv, H). Desviar(se) (sentidos prop. y fig.). "Dévier, dévié, changer
d'une direction droite ou exacte, prendre une ligne oblique" VocBN. "Bidetik makhurtzea, dévier (au propre et au
fig.)" Dv. "Gazte zoroak errax makurtzen oi dira, les fous jeunes gens se dérangent aisément" H. "Estraviar
[sic]" VocB. � Ezta arartekorik eta ez adiskiderik, konzientzia bere egiatik makhur dezakeienik. Ax 437 (V
285). Bide saindu hontan makhur etzitian, enuia etzitian. Tt Onsa 177 (v. tbn 13). Makurtu gábe ez ezkér ta ez
eskúi deustan ére. LE Ong 51r. Kalexa ez da makhurtzen, badioa abiatu tokirat. Hb Egia 146. Eginbide horren
betetzetik etsaiaren gaixtakeriaz gibelatuak direnak edo makurtuak. HU Zez 147. Harri kizkor madarikatu bat,
[pilota] makurtzen duena eta huts eginarazten. JE Bur 30. Populua etzen Jaunaren legetarik sobera makhurtu.
Zerb IxtS 67. Alde gaitzera makur ez gaitezen. MEIG I 178. v. tbn. He Gudu 161.
�4. "Inégaler, makhurtzea" Ht VocGr 374.
�5. (V-gip ap. Iz ArOñ y Etxba Eib). Someter(se), doblegar(se), ceder, acatar. "Humillarse" Iz ArOñ. "Ondo
makurtu zittuen bildurran bittartez!" Etxba Eib. � Iainkoa makhur ezazu ene bihotza zeure legetara. EZ Eliç
228. Lurrari makhurtua zaude, zeruaren kontra bekhatu egiten duzu. Dv LEd 231. Orren azpira makurtu baño /
lenago erabagia / artu egizu. AB AmaE 424. Nok dauka gu makurtuteko eskubidea [...]? Indarrak? Ag Kr 95.
Aien esanera makurtu. Lab EEguna 85. [Malentxo] biotz etsipenera makurtu zan ezkero, geroago ta etsiago ta
alaiago zegoan. TAg Uzt 290. Etzinan arrazoizko geienak gutxiengana makurtzea. Or QA 79. Gizona zure
esanetara makurtu nai duzu. Etxde JJ 142. Laister mutur-joka ziñakete, bera zure nai ta apeta guzitara ez
makurtzekotan beñepein. Etxde JJ 142. Gogoa sendo ez zutenak makurtu egin ziren ingles erregearen agindura.
Mde Pr 254. Gu gara hizkuntzari makurtu behar gatzaizkionak, ez hizkuntza guri. MIH 83. Goiko kasuetan
edonongo (antzina edonongo) legeari makur gakizkion. MEIG VII 194. v. tbn. Cb Josefa 6. Zait Sof 140. Vill
Jaink 172. Onaind in Gazt MusIx 146. Ibiñ Virgil 48. NEtx LBB 14.
� (Con buru). Agachar la cabeza, someterse, ceder, acatar. � Beharko dut gauza guzietan neure burua apaldu,
makhurtu eta plegatu humiltasunaren eta mansotasunaren aldera. SP Phil 180. Burua makurtzen dutenak edo
humillatzen diranak. VMg 81. Jaunaren esanari burua umilkiro makurturik. Lard 98. Legeai ez deutsanak
makurtzen burua. AB AmaE 316. Kristau onak aren legetara beti pozik burua makurtuko du. Inza Azalp 102. Ez
det eramango aurrerakoan olako muziñik eta ez diot bururik makurtuko. Or SCruz 99. Estaduak agindu ta
enparauak burua makurtu. Eguzk GizAuz 115. Ez da Euskalerrin neri burua / makurtuko ez didanik. SMitx
Aranz 20. Makurtu egin bear burua: ez daukagu egiara iristerik. Txill Let 131. Denek burua makurtu ziguten /
alemanak eta prantzesak. Auspoa 95-96, 247. [Progresismoa] bizi da oraindik xoko batean eta ez dago burua
makurtzeko. MIH 173. v. tbn. Gç 217. Mb IArg I 323. Zav Fab RIEV 1907, 92. PE 107. Bv AsL 121. TAg Uzt
20. Zait Sof 145. Etxde JJ 202.
� (V-gip ap. Etxba Eib; Añ). "Abajarse, acobardarse" Añ. "Ez zan iñoiz makurtu beste gizon baten aurrian"
Etxba Eib.
� Rebajar. � Nik eztitut gauzatxo auek Ana Josepa makurtzeagatik ipintzen. Eztira orrenbesteko akatsak. Ag G
99. Irakurle argia, inoiz makurtu baldin bada horrelakorik lerro txaldan hauek irakurtzera, ohartu da noski.
MEIG I 141.
�6. (Dv (-kh-), H (+ -kh-), A Apend). Enfadar(se), enemistar(se), incomodar(se). "Bi adiskideak makhurtuak
dire, les deux amis sont brouillés. Zerk makhurtu ditu?, qu'est-ce qui les a brouillés?" Dv. "Elkarren ganako
bekhaizkoak makhurtu zituen, leur jalousie mutuelle les désunit" H. "Makurtu dire, han reñido" A Apend. �
Ezen ethorri naiz semea aitarekin, alaba amarekin, errena amainarrebarekin makhurtzerat. TB Mt 10, 35 (Echn
makurtu; Dv, Ip, SalabBN ber(h)ezi, Ol alde eragin, BiblE banatu). Adixkidetasunaren ezartzera hari da, bilduz
izpiritu elgarrekin makhurtuak. Jaur 383. Artzaiñak makhurtu, gasna ebatsiak agertu. Lander Eusk 1925 (IV),
41. Jules II Frantziako Erregerekin makhurtu zen aphezpikuen izendatzeaz. Zerb IxtS 108s. Zure beha egonen
niz ez bazitut bederen jenatzen edo makurtzen. JEtchep 83. Enekilan makurtu / nai duzu betbetan. Xa EzinB 108.
v. tbn. Gy 80. HU Zez 85.
�7. Falsear. � Asi zitinan [...] Yainkoak bere Liburuetan esana bere gogara makurtzen. Or QA 103. Itun
Berriko liburuak ez dakit nortzuk makurtu zitutela. "Falsatas fuisse". Or Aitork 119.
�8. (AN, L, BN, R ap. A; H (+ -kh-)). Confundir, equivocar. "Egitekoetan makhurtzea, aller mal en ses affaires.
[...] Kontuetan, egitekoetan makhurtu nau" H. � Zeinétan [punktuetan] baitirade batzu aditzeko gaitzik,
ignoranték eta fermetate gabék makhurtzen dituztenik. Lç 2 Petr 3, 16 (Ol beren kaltetara makurtzen; He
makhur hartzen, TB bihurtzen, Dv galgarri makhurrerat itzultzen, Ker okerretara, BiblE oker ulertzen). � (Ht
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
34