Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
geroztik / hanitz tristi nuzu / mentz bat gaiaz et beti / borogatzen beitut. AstLas 45. Ene anaien mentsa / ükhen
dizüt heben. Xarlem 396. Ürhe eta zillarez / girade kargatürik, / bizi gireneko muyenez / ezpeitügü mentsik. Ib.
1248. Sarrasi / mensik eztizügü. 'Ce ne sont pas les Sarrasins qui nous manquent'. Ib. 1449. Besteren mentsak
ikhusten tugu, ez aldiz guriak. 'Mes frères m'ont manqué'. Arch Fab 183. Zure mentsian ditzat nik / ahal
nüntiano geiñhatü. 'En votre absence'. Casve SGrazi 140.
� (Ref. a la hora). "Hiruak hogei ments (S)" Gte Erd 244 (junto a hiruak hogei minuta gatik, guti, etc., de otras
zonas).
�2. + mense. (Tema nudo). En falta. v. infra MENTSIK. � Arhan sobera janik tripa sorterazi, / gero etzatekian
ardier jarraiki / gai hartan hirur hogei zütian ments ützi. 'Il lui en manqua soixante'. Etch 338. Artzainek ahatzi
zizien grisilla ganeko olhan. Gaian [...] grisilla mense ediziten dizie. "Ils trouverent le gril de moins". EE 1883b,
384.
�3. (L, BN, S, R-uzt; Dv), mens (Sal; VocBN). Ref.: A (mens, ments); Lh; Gte Erd 287. (Aplicado a personas y
cosas). Bobo, tonto, simple. "Faible d'esprit, imbécile" VocBN. "Ments hortarik ez duk deusik atherako, tu ne
tireras rien de cet imbécile" Lh. "Ments-aide (S-saug), air hébété" Ib. v. BURUTIK MENTS, buru-ments. �
Nehork ez dezake sustenga gauza hori serioski, non ez den arras mentsa edo non ez duen izpiritua osoki
makhurra. Elsb Fram 152. Bigarren errepublika, 1848koa, izan zen mentsa edo erhoska. Ib. 131. Ikusiko die [...]
ez nizala [...] tetela, ergela edo mentsa, bainan [...] buru bipilekoa. Zub 69. [Gizon] erdi mentsa, erdi ergela. Ib.
21. Badira sendotzen ez diren erho edo mentsak. Herr 24-12-1959, 2. Ikusten dut etzirela mentsa. [...] Etzira
bethi soldado ttipi izaiten ahal. JEtchep 94. Nihaur ere irriz ari nuk ene ele mentseri. Ib. 67. Gazteko kezka
ments guziak kondatzen nauzkitzun zuri. Xa Odol 103.
- MENTSIK. En falta. "Heben ez da deus mentsik, orotarik bada! (S)" Gte Erd 122 (junto a ezer ez dela falta
iruditzen zait, etc., de otras zonas). � Badüt diharü franko / eztüt deus ere mensik. Xarlem 1091. Han ez zen
deus mentsik / maitia zu baizik. Canc. pop. in Lander RIEV 1912, 555.
- MENTS IZAN (mens BNc, Sc ap. A; H). a) (Aux. trans. bipers.). "Beharrena ments dut, le plus nécessaire me
fait défaut" H. "Faltar. Mens diat, me falta" A. � Nik ments dütüdanen ororen süplitzeko ükhezü huntarzüna.
Mst III 10, 4. Grazia ments badüt [...] faltala erorten nüzü. Ib. 55, 3. Kanpotiko gaizak oro ments zütien, bena
barnia graziaz [...] betherik zien. Mst I 18, 3. Zure sastifatzeko / ments dizügü diharia. Xarlem 1081. Zer! Bethi
ments dutek / zonbait ene arrez saldotik? "Toujours il me manquera quelqu'un de ce peuple imbécile?". Arch
Fab 137. Deusik ments etzuten. "Rien ne manquant au festin". Ib. 87. [Neurtitzak] leguntasuna ments edo palta
dute. Or EEs 1927, 248. b) (Aux. intrans. unipers. de 3. a pers.). Faltar. "Arthaldean ardi bat ments da, un brebis
manque dans le troupeau" H. � Lekhiak eztizü ihur azkartzen, ments denian ezpiritiaren debozionia. Mst III 27,
3 (Ip debozionia eskaz dianari). Zenbat gaitz izen, ainbat gaitz, ezer ezpaita ments. 'Ninguno falta'. Zait Sof 93.
� [Herioaren beldurra] baduzu, aski duzu, hura gabe, bertziak oro guti balio, bat mens, oro mens, manqua uno,
manqua todo. Tt Onsa 18. c) (H). (Aux. intrans. unipers.). Estar falto de, tener necesidad de. � --Zergatik
erraiten düzü Jinkua eztela nehoren mens? --Zeren [...] gauza güzien nausi baita, nun ezpaitü deüsen beharrik.
CatLan 23. Jinkuaren perfekzionetarik huna zonbait: eternitatia, nihoren ments ez izatia, huntarzuna [...].
CatLan (ap. H). Gosia zien handia / gose ments ezpeita haxeria. Arch Fab 147. Sabelak zerbait ments direnian /
khorpitz guzia da minian. Ib. 119.
mentsaldi. "(L, BN, S): 1.º moment de crise (crise pécuniaire, crise du sucre, etc.); 2.º moment de folie.
Mentsaldiak baditu, il a des moments de folies" Lh.
mentsdura. � Defecto, pega. � Iseia zite besteren mentsdüren eta zer nahi beita flakeziaren süstengatzera.
"Defectus". Mst I 16, 2 (Ip erraitekoen eta eskazeria ororen). Bestiak gogotik nahi gintikezü mentsdürarik gabe.
"Perfectos". Ib. 16, 2.
mentsgarri. � Embriagador. � Iguzki eta ilhargi xarmagarriekin [...] tilluraren usain gozo mentsgarriarekin.
JEtchep 27.
mentsu. � Dócil, manso, obediente (?). Cf. 4 men. � [Beste karnabak] egaka joan ziran mentsu, sasirik sasi
[...], jaki bearra nun idoroko. Ag EEs 1917, 211. [Elizarako sarreran] idi gizen bat zegoan geldi ta mentsu, eliz
barruko eresiketak entzuten bezela. Ag RIEV 1918, 69.
mentsune. � Falta, carencia. � Ororen bürian, gorotzaren mentsünia deregü süpli-erazten hunkallü arrotzer.
Eskual 7-2-1908, 4.
1 mentu (V-oroz-och-gip, G, B; Lar, Aq 1403, Añ, H (V, G)), mendu (V-ple-arr-arrig-oroz-m, G-azp; Aq 1403,
H (V, G), Zam Voc), metu (G). Ref.: A (mentu, mendu, metu); Iz ArOñ; Elexp Berg; Izeta BHizt2.
�1. Injerto. "Aguja, púa tierna para inxerir" Lar. "Púa de inxerir" Añ. "Sagar mentuak ekarrittut Narbaizatik"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
336