Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Bere meneko zituen populuak altxatzen dire haren kontra. Ib. 313. Ahalaz hekien irudiaren meneko egiten gara,
hartzen ditugu hekien inklinazioneak. Mih 3. Ardura ikhusten da, puxantena betbetan, / guzien meneko egiña.
Gy 102. Franzia ez da nahi Kosaken meneko. Hb Esk 160. Ez baitu deus orai artio irabazi bertze edozoin jende
arrotzen iduriko edo meneko jarriz. Zby RIEV 1908, 84. Erromako enperadoren meneko baitziren juduak. Jnn
SBi 9. Behar zuela egin komentu berri bat haren meneko ziren herrietan. Ib. 107. Jarri zinen bizi guziko /
Iñazioren meneko. Jnn in Ardoy SFran 351. Zalu itzul nezazu / hartu nauzun lekura / [...] hori ezin egina / [...]
ene meneko zira. Balad 138s. Debruak bentzutuz geroz, haren meneko zen gizona. CatJauf 22. Bazterrak oro
bere meneko baitzituen. StPierre 25. [Darius sendakina] gauaz ala egunaz, edozoin tenorez, eriaren meneko zen
bethi. Barb Sup 67. [Iruña] Espainiaren meneko izanagatik, berez-bere dabil asko zeretan. JE Ber 27. Abere
guziak bezala arras gizonaren meneko zen. Zerb IxtS 9. Bi mende huntan ohoinaren meneko dira Xuberotarrak.
Lf Murtuts 50. Bertzen meneko izaitea ontsa izanaren biharamuna omen da. Ib. 35. Hobe zuen Zoriaren meneko
utz zezan bere burua. Mde HaurB 95. Arima, dudan guzia, / Aren meneko jarduki baita. "Se ha empleado en su
servicio". Gazt MusIx 191. Bizkitartean, izanik ere beste errege baten meneko, bizi zen halere Nafarra herria.
Ardoy SFran 106. � (Con dat.). � Beraz [Monika] garbi ta gartxu, Zuk gurasoeri meneko zenegiela ez
gurasoek ua Zuri, ezkon-adiñera zanean [...]. "Subdita parentibus". Or Aitork 228.
� (BN-arb; Dv, H). (Referido a cosas). Dependiente de; que está al alcance de. "Ez da gizonen nahiaren meneko
(Haramb.), ce n'est pas au pouvoir de la volonté humaine" Dv. "Atzeman dezaket, ene meneko da, je peux saisir
cela, c'est à ma portée" H. "Hori Pariseko bulegoen meneko da (BN-arb)" Gte Erd 223. � Gauza hori osoki zure
meneko duzu. Nahi baduzu egin dirozu. AR 146. Lehen hori iragana / berriz ez itzultzeko / eta geroren mentura /
ez da gure meneko. 'Qui ne dépend pas de nous'. Monho 104. Bestak dire Elizen meneko, / bertze egun guziak
arrunt lanetako. Hb Esk 180. Errient ona baino hobe aita ona, / haren meneko baita yaiura lehena. Ib. 167.
Mende bizi eta bizia uzteko / ez da behar dainurik bulharren meneko. Ib. 17. [Makhilaren] puntan dire amuak
[zezenari] lephotik sartzeko, / lasterkan, egon gabe adarren meneko. Ib. 224. Ez dire gizonen meneko bizi luzea,
bakea, zoriona [...] behar orduko uriak. Hb Egia 9. Ezagutza hori nor nahiren meneko da. Ib. 114. [Eliza
bestetan] dantzak berak [...] [alkatearen] manuaren meneko dire. Zby RIEV 1908, 85. Iduk bitza
gobernamenduak bere meneko esku-lan etxe zenbeit. JE Bur 53. Bada bertze molde bat, ororen meneko, etsenplu
onaren emaitea, ele ederrenak baino gehiago. JEtchep 14. � Fidelak erakhar arazteko lehia handi baten izaitera
exerzizio saindu horrentzat, zeina aurkitzen baita guzien meinekoa [sic]. MarIl 129.
� Otso horren iduri / da esker gabea, / guziz meneko badu / ongi egilea. Zby RIEV 1908, 768. Gaua jabeturik
da: meneko du lurra. Ox 77. Mundua hor dut meneko, / hedatua enetako. Etcham 74. Baditiat lau langile
meneko. Larz Iru 70.
II (Adnom.). � (Tras gen.). Sujeto a, dependiente de. � Ezen ni nauk berzeren meneko gizon. Lç Lc 7, 8 (He
bertzeren azpikoa). Gure egille andiari, bere meneko Euskaldunak menast ol sendo au jasotzen diogu. Lar DT
LXXXII. Bere meneko fraide guzientzat eztitasuna bera zen. Jnn SBi 55 (v. tbn. 165). Absalon jarraiki zitzaion
bere meneko gerlariekin. Zerb IxtS 55s. Aitoren semeek bereziki bazutela beren meneko etxe bat baino gehiago.
Ardoy SFran 46. v. tbn. Lf in Zait Plat XXI.
� Gure familiyako edo meneko personaren bat (Lesaka, 1857). ETZ 254.
� (Tras tema nominal nudo). � [Jesusek] gogoan dauka nolako duen zoria / eta zergatik zuen hautatu gorphutz
meneko bizia. Ox 78.
� (Uso sust., tras gen.). "Ene menekoa da, il est sous mon pouvoir" SP. "Papista [...], aita santuaren menekoa"
Lar. "Ministro bat bere meneko guziekin, un ministre avec tous ses sous-ordres" Dv. "Gizon horrek joka
derabilzka bere meneko guziak, cet homme bat tous ceux qui lui sont inférieurs en force" Ib. "Gure menekoak
gure buruak bezala artha detzagun agintzen daroku Iaunak" H. Cf. infra (IV). � Halaber goraiak ere bere
menekoei nahi duena onhets-arazten deraue. ES 107. Nausienak eta etxeko andrenak [eginbideak] bere sehien
eta bere menekoen alderat. CatLav 122 (V 67). Errege bat ez dala izango Errege, bere menekoak laguntzen
ezpadioe. VMg 61. Sehiak eta bertze bere menekoak. Dh 68. Bekatu egiten dute bere menekoen aitzinean
madarikatzen duten guratsoak eta goienekoak. Legaz 29. Buruzagiek aginduak emanak beren menekoeri, ilik
edo bizirik gure gizona arraptzeko. FIr 148. Nabukodonozor eta bere menekoeri [...] debekatu zioten. Zerb IxtS
69. Sokraten dizipulu eta menekotzat emaiten zuen bere burua. Lf in Zait Plat XIV.
� (Referido a cosas). � Sokratek, bizi zenean, ohart-arazi zuen, sentsuek hauteman gauzetarik haraindian,
bazirela bertze batzu, adimendu bakarraren menekoak. Zait Plat XXI.
� (Tras tema nominal nudo). "Aristocrático, jaun menekoa" Lar. � Hek eta bertze yende herrietakoa, / beira
nihoiz yartzetik gaxto menekoa. Hb Esk 170.
III (Como adj. pleno). �1. Que está en poder (de), al alcance de; a su cargo. � Baita eri naizenean apheza
abisatzera, / Sakramendu menekoak dathordan ematera. EZ Man II 52 (Harriet traduce: "les derniers
sacrements"). Arren bada andre kredit / Guztiz handitakoa, / Ardiats diezaguzu, / Fabore menekoa. EZ Eliç 397.
�2. Menor, inferior en una escala. � Zazpi dire ordenak, laur menékoak deitzen dirénak Grado, ta berze irúrak
goragókoak. LE Orden 32.
�3. Servicial, obediente. � [Zeregin] orretarako Nikanor-ek bai topau bere [...] mutiko meneko ta eskurakoiak.
Erkiag BatB 35. Arako biotz bigun eta meneko ziran mutiko beratz eta ikaratiai. Ib. 20.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
326