Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
33. Zuzendari erneari menpetasun-guraz eta maitetasunaz. Jaukol Biozk III. Agintzen duten erri-gizonai
mendetasuna gorde ta esana egiteko. Munita 31. Seme-alabak aita-amen menpean, menpetasun orren ordaiñez
ardurak eta maite agiriak jasotzen dituz. Vill Jaink 163. Erregearekiko menpetasuna. Ibiñ Virgil 107. Len iarei
ziran lepoak menpetasunera oituz gero [...]. Ib. 97. Mendetasun ezin-eramanak borrokara daramatza. MEIG I
176. v. tbn. J. Artetxe Y 1933, 326. Lek SClar 139. � (Con -zko, adnom.). � Garbitasunezko eskeintzai
mendetasunezko edo obedientzikoa ezartzea. Manzi GPatroi 167. �2. "(Gc), autoridad" A.
- MENPETASUNA HARTU. Tomar posesión (de un mando, cargo...). � Izandu zan goiagotua Obispo
Kartajena Indiaetakora, zeñaren menpetasuna artu zeban milla seieun ta berrogeigarrenean. Izt C 487. Alonso
erregea [...] igaro zan [...] Ataungo eta beste gaztelu Probinzia onen mugapean arkitzen ziradenetara
menpetasuna artzera. Ib. 287.
mendetu (L ap. Lh; Izt 70v), menpetu (V, G ap. A; Lar, Aq 1442, Añ, vEys (G), H), bendetu, bendau (V-och
ap. A), menbetu. � Tr. Documentado en autores meridionales desde mediados del s. XVIII hasta principios del
XX y en Lhande. La forma menpetu es la mejor atestiguada. Hay además mendetu en Arana, A. Donostia y
Lhande (EEs 1915, 235), bendau en Arrese Beitia, bendetu en f. Bartolomé y menbetu en autores aranistas. �1.
Dominar, someter. "Dominar", "imperar, mandar", "poseer" Lar y Añ. "Subordinar, menpetu; subordinado,
menpetua" Aq 1442. "Rendir, sujetar" Añ. "Poner bajo su mando" Izt 70v. "Bendau, domar, dominar" A. v.
menderatu. � Zorionekoak mansoak, zerren oiek menpetuko duten lurra (Mt 5, 4). CatBurg 44 (Cb CatV 62
poseidu edo menpetu, Ur menpetu). Munduko altsubak bendetu legijez gizonak, lotu ta karzelatu legijez. fB Ic III
293 (v. tbn. II 49). Naibaga gogorrez bete eban Octaviano agintarija, ezin menpetutiak Bizkaitarrak. Astar II
VII. Erromako / enperadoreak / nai ebazan menpetu / euskaldun zagaiak. Zav Fab RIEV 1907, 92. Gaztelu onen
mendetzeak Dabiden otsa bazter guzietara barreatu zuen. Lard 187. Modestak modu onaz bendau badau aita /
Prantziskak aserratu oi dau agiraka. AB AmaE 320. Onek lango gizonak / topetan dira aurrez, / menpetuta
daukenak / mundua negarrez. Azc PB 348. [Españarrak] emeretzigarren gixaldi onetan menbetu ta zatittu
gaiozak. AG 623. Aintzargiz bekokia burestundaba darakus, erriak eta erri-bakaldunak menbetuaz. Arriaga
Lekob 26. Eriotzea menpetu ta betiko bizitza ekarri dauskun Salbatzallea. Eguzk LEItz 121. Euskalduna beti
kantari ari da; etxean, elizan, [...] tolarean sagarrak mendetu egiten duenean. ADonostia Itzald II 10. Senarra
bezela, sui-gaia ere oso menpetu dezu. Alz Burr 17. Amerika be menpetu eban indarrez. Enb 163. v. tbn. Arriand
JEL 1907, 21 (menbetu).
�2. + menpetu (Lar). (Aux. trans.). Someterse, rendirse. "Manciparse, sujetarse" Lar. � Eztaitelakoz lürrian
arimalik plazeraz gizona beno khoiagorik [...] ezetare betere meskabier menpetüagorik. Egiat 237. Batzuk
menpetu edo humildau iakozan Jangoikuari. CrIc 15. Etzan orrenbesterekin ere mendetutzat eman deabru
gaixtoa. Aran SIgn 25. Bat-baten menpetu nintzan / lo gozo baten eztira. Ib. 212. Jinkoaren boronthatiaren egin
nahia, hari menpetürik osoki egoitia. Ip Hil 184 (v. tbn. 13).
- EZIN MENPETUZKO. Invencible, indomable. � Erromako tropa oste ezin menpetuzkoak. Lh EEs 1915, 235.
mendeurren. "También se usa este sufijo con algún tema no numeral: urteurren (V) aniversario. Cabría decir
mendeurren por el centenario" A Morf 249.
mendezko. �1. Rendición. � [Santa Kruzek] esan zidan [...] bere mendezkoa firmatuko zula. Or SCruz 115.
�2. Súbdito. v. mendeko. � Geiegiz izango zaion zergarik (kargarik) mendezkoari ezarri bear etzaio. Elizdo
EEs 1929, 180.
mendi (gral.; Lcc, Volt 96, Mic 8r, SP, Urt V 224, Ht VocGr, Lar, Añ, Lecl, Arch VocGr, VocBN, Gèze, Dv,
VocB, Zam Voc), mindi (AN-5vill, BN-mix). Ref.: VocPir 117; Bon-Ond 138; A; EI 198; Lh; Lrq; Iz Als, R 293
y 310, Ulz, UrrAnz, ArOñ; Satr VocP (baso); Etxba Eib; Echaide Nav 318s.; Holmer ApuntV; Elexp Berg. �
Monte, montaña; campo (en oposición a pueblo, ciudad). "Cerro, monte" Lcc. "Cuesta arriba, mendiagora (C)"
Ib. "Cuesta abajo, mendiabera" Ib. "Tramontar, mendiak igaro" Lar. "Xuxen zazu mendirako jatekoa, préparez
les vivres pour la montagne" Dv. "Baso (AN-araq), arbolado próximo al pueblo, en contraposición a mendi que
es la sierra" Satr VocP. "Mendiak mendia eztau bear, baiña gizonak gizona bai (prov. V, G)" A (cf. infra RG).
"Mendi zelaia, el monte raso, sin árboles" Iz Als. "Mendísoilla, monte sin árboles" Iz ArOñ. "Mendi gorrixa,
monte pelado" Etxba Eib.
� Tr. De uso gral. en todas las épocas y dialectos. Hay mendia, con -a constitutiva, en unos versos de Soroa
(AKaik 111) y en un ej. de Alzaga (STFer 139). En DFrec hay 331 ejs. de mendi. Para la abundante toponimia
medieval v. Arzam 340, 341 y 342. Cuando va acompañado de nombre propio la expresión -ko mendia es
prácticamente la única documentada hasta finales del s. XIX: Leiçarraga (Lc 19, 37 Olibatzetako m.), Materre
(190 Kalbarioko m.), Larramendi (SAgust 15 Tabor-eko m.), Larreguy (I 236 Ephraingo m.), Añibarro (LoraS 40
Alpesko m.), Arana (SIgn 87 Apeninoko mendiyak), con excepción de algún ej. de Belapeyre (II 73 Sinai m., pero
II 49 Kalbarioko m.) e Iztueta (C 54 Aldaba m., pero 135 Hernioko m.). A partir de esta época parece que se hace
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
307