Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
menderatzaile (-alle H), menperatzaile (-alle Lar, H (V, G)), benderatzaile (V-gip ap. Etxba Eib). � (El, lo)
que domina, somete; dominante. "Sojuzgador" Lar. "Conquistador. Benderatzallien artian, Alejandro bat,
Mazedoniakua, izan zan aundiñetarikua" Etxba Eib. � Geren alkarkidezko jostallu ta gutiperak, aundizki ta
gallen izaten zaizkigula, ta gure zoriaren menderatzalle, are, itxumuzgariak. Elizdo EEs 1929, 181.
Yakobengandik sortuko da menderatzallea. Ol Num 24, 19 (BiblE menperatzailea; Dv nausi jarriko dena).
Allande berriz gizon garaikor eta menderatzallea zan. Etxde JJ 68. Besteen aintzinean menperatutzat baño
nahiago zuten menperatzailetzat agertzea. Osk Kurl 159 (v. tbn. otro ej. en la misma pág.). Persiko
menperatzaileek [...] axalez bakarrik aldatua zuten ango erria. Zait Plat 13. [Brutok] baztertuko du
menderatzailea. MIH 314 (ref. a César). Gaurko askatzaileen artean baitago biharko menderatzaileen hazia.
MEIG I 176 (v. tbn. 254). En DFrec hay un ej. de menderatzaile y 3 de menperatzail(l)e.
menderatze. � Sometimiento. � Sansonen menderatzea. Lard 145 (tít.). Zenbat bazterren menderatzea. Ib. 121
(tít.). Izan bear geradela [...] Jaungoikoaren morrontza [...] eta gere griñaen bridatze ta menderatzean
iraunkorrak. Aran SIgn 47.
menderaztari. � (El) que domina, somete. v. menderatzaile. � Baña guzien menderaztari, Jainko Donea,
Indartsua ta Illezkorra da. Elizdo EEs 1929, 181.
menderdi. v. MENDE ERDI.
menderstu. v. mendestu.
mendertsi. �1. "Oprimir, mendestu, mendersi" Lar. �2. "Opresión, mendersia" Lar.
mendertsitu. "Opprimer, pressurer" H. v. mendestu.
mendertxi (AN-egüés ap. A, que cita a LE). � "Avasallar" LE Urt voc. "Trillar" A. � [Garia] igitáias ebáki,
estrázien péan mendértxi, io ta irindu errótan. LE Urt ms. 26r.
mendesi. "Callejón, encañada de montes" Lar.
mendesle (Lar � H). � "Opresor" Lar.
mendesta. "Viento este muy blando (V-m)" A Apend.
mendestari (Lar � H). � "Opresor" Lar.
mendestu (Lar, Añ, H, Lh (que cita el TB)), menderstu (H, que cita a Lar). �1. "Oprimir" Lar y Añ. "Opprimer,
pressurer" H. � Zorthü gaitzaz ziradian portügesak haiñ mendestü non batek ere bihürtzera ezpeitzian bihotza
enjogi. Egiat 160. Bizkitartean aberatsek ez othe zaituztete mendesten? TB Iac 2, 6 (Lç tiranizatu, He, Ol zapatu,
Dv zaphatu, Ker estutu, IBk, IBe zapaldu). � "Oprimido, azpiratua, mendestua" Izt 84v. "Subordinado" Ib.
113v. �2. "Opresión" Lar.
mendetasun (V; Añ, Izt 68r, H), menpetasun (V, G, L, BN, S; Añ, Dv (V, G)). Ref.: A (mende-, menpe-); Lh
(menpe-). �1. Sumisión, subordinación, acatamiento. "Cautividad", "servidumbre", "vasallaje", "esclavitud" Añ.
"Katea ta mendetasun lotsagarria urratzen" Izt 68r. � Tr. Documentado en autores meridionales desde
principios del s. XIX. Parece que la forma menpetasun (ya en CrIc y Añibarro) gana terreno a mendetasun en
textos del s. XX. En DFrec hay 11 ejs. de menpetasun. � Agintari nagusiari zor deutsazuben mendetasuna. Mg
PAb 210 (v. tbn. en contexto similar AA III 336 mendetasuna zor, CrIc 50, KIkV 36, ArgiDL 33, KIkG 24
menpetasuna zor). Gugan [...] geitu dedilla beraganako bildur, lotsa [...] ta menpetasuna. Añ MisE 37. Iausi ez
ditian arimak pekatu mortalaren menpetasun zorigaistokoenian. JJMg Mayatz (ap. H). Arrixkuak agintzaritzaan,
arrixkua mendetasunean. Ib. (ap. H). Eta zazpi urtez mendetasun gogorrean bizi izan ziran. Lard 126. Errukiz
begiratu eta mendetasun lotsagarri artatik atera zitzala. Ib. 139. Menpetasun edo obedienzijaren saritzat. Ur
MarIl 102. Erregutzen dizut biotzeko mendetasun guziaz. Ant ZerBid (ap. H). Iru itz-eskañiak: biartasuna,
mendetasuna ta garbitasuna. Bv AsL 173. Pobrearen pazienzia eta mendetasuna. Ezale 1899, 1a. Eleizeaganako
mendetasun errime eta lotsa andikoa izan bear da. Itz Azald 54. Jaungoikoari emoten deutsagu begirauneko eta
mendetasuneko kultu osoa. Ib. 73. Zailtasun guzia menpetasun ori ezagutzen datza. "Dependencia". Zink Crit
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
306