Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
aundiya zeukan, beriala menderatu zuben beste bertsolariya. Bil 174. Mendera zazu zere burua. Aran SIgn 47.
Txispaz ezin zana, itzez nai zuan menderatu. Bv AsL 215. Utzi pekaturako / dauden biziyuak / menderatu ez
gaitzan / kondenaziyuak. Ud 131. Kanpeon ori or utzi emen du / ziaro mendeatuta. EusJok II 143. Gu menderatu
ta euren legeen azpian ipiñi gura gaituelako. Ag AL 13.
� (s. XX). Prantzian, eun gaizkilletik 72, edariak menderatutakoak izan oi dira. Ayerb EEs 1916, 31. Ezarianezarian
biotz osoa menderatu zioten Peru-Fermiñi. Mok 8. Garaitu eta menderatuko ditugu aragiaren griña
okerrak. ArgiDL 135. Gaur menderatu genezaken Sunbilla. Or SCruz 111. Idi oietxek mendera nairik /
badaukazu zuk premia. Tx B 230 (v. tbn. I 174). Nere nai au ezin menperatu det. Alz Ram 64. Logaleak
menperatu du. Ib. 25. Oraintxe ezin menderatu dut lemea, dio lemazainak. Or Mi 62s. Andre batek ez au
menderatu, bañan ezta ik ere ireganatu. ABar Goi 55. Nola menderatu aizearen ufada? TAg Uzt 39. Iturriotzko
mendi-galdorra menderatu zuenean [...]. Ib. 84. Ire aragikerizko griñak ezin mendera badituk, alde egin zak.
Etxde JJ 115. Ez dezake [...] gizonak emaztea menperatu, bizi-laguntzat euki baiño. Ib. 143. Bosten artean gizon
bakarra errez menderatuko diagu. NEtx Antz 16. Etsaiak menderatzeko. Ib. 27. Menderatu zure griñak. Matx
Gazt 35. Norberak zer menderatzen duan obeki eta sail ura landu bear dualako. Vill Jaink 10s (152 menperatu).
Izan zituen bere lanak latiña menderatzen. Vill in Gand Elorri 18. Ardien eritasunak nola menderatu. Ibiñ Virgil
94. Erromatarrak Aigipto menderatu zutenean. Ib. 44. Orpheuk ere ez nau bertsogintzan menperatuko. Ib. 43.
Emakume batentzat ba al da menderatutako senarra baiño jostaillu bitxiagorik? NEtx LBB 123s. Ederki
menderatzen zituzten eskuarteko lan guziak. Ib. 94. Eni iduritzen, bere buruaz segur denak mendera dezazkela
zainak. Xa Odol 63. Menderatu-berriak diran erresuma ta probintzietan. Berron Kijote 166. Krispiñek bi
oiñakin jo zuen indarrez gure Potzolo. Au bere zamak menderatu zuen ta [...] ia erori zan ortzaz gora. Ataño
MLanak 132s. Ez ditu hitzak menderatu, hitzekin borroka bizian ari da. MIH 303. Giza mintzoak menderatu
duen gailurrik garaiena. Ib. 174. Ez du ohiturak menderatuko. Ib. 299. Erazozpenak menderatzeko. MEIG III
91.
v. tbn. Ur MarIl 50. JanEd I 32 y II 118. Arr May 143. AB AmaE 44. Sor Bar 84. A BeinB 37. Urruz Urz 13. Itz
Azald 191. Markiegi in Ldi IL 10. Zait Sof 124 (Plat 52 menperatu). SMitx Aranz 19. JAIraz Bizia 110. Ugalde
Iltz 53. Izeta DirG 100 (78 menperatu). Anab Poli 28. And AUzta 112. Salav 26. Lab SuEm 190. Uzt Sas 163.
Menperatu: Zink Crit 52. JMB ELG 49. Txill Let 114. Erkiag BatB 132. Osk Kurl 159. BEnb NereA 94.
� Cf. infra (2). � Agintari edo gidari ditugu[n]ai gere iritzi ta naitasuna menderatzen. Aran SIgn 47.
[Arantzazuko Amandrea,] Oñaz ta Ganboarrak danok bat artuta / menderatzen dizugu aoz-bera ezpata. SMitx
Aranz 33. Eta adimen gorengoari arrazoizko ekiña menperatu zenion gizonari emaztea bezala. Or Aitork 421.
� (Part. en función de adj.). "Sojuzgado, menperatua" Lar. � Etsai menderatuentzat txit onak [zirudien]. Ag AL
24. Euzko-Abenda menperatu au. Enb 111. Usain txarreko suge higuingarri batzu ziran euren etsaiak
menperatuentzat. Osk Kurl 159. Besteen aintzinean menperatutzat baño nahiago zuten menperatzailetzat
agertzea. Ib. 159.
� "Autorizar, aprobar y engrandecer menandetu, menderatu" Lar.
� "(V-ger), pagar las deudas de una casa" A.
�2. (H), menperatu (H), benderatu (-au V-gip ap. Elexp Berg). (Aux. intrans.). Someterse, rendirse.
"Aplacarse, sosegarse. Zuk segi ola, nere edadera orduko benderauko za" Elexp Berg. � Tr. Documentado en
autores occidentales desde principios del s. XIX. � Atsegiñetara menderatu bage. Gco II 64. Baldin Israeltaar
batek goituten beeban [Goliat] Filisteuak menderatuko zirala. JJMg BasEsc 176. [Portua] menperatzen zaio
itsaso andiari emekiro pozkida bete betean. Izt C 119. Titok bizia eskeñi zien bereala menderatzen
bazitzaiozkan. Lard 546. Kastigu oiekin Juduak biguntzen etziran menderatzera. Ib. 544. Jainkoagana
menderatu zan. 'Se rindió a Dios'. Aran SIgn 55. Griñak errazoiaren azpian eta errazoia Jaungoikoari
menderaturik. Itz Azald 189. Euren gurasoai menderatuten ez jakezan semealabak. Ib. 94s. Zein ote duk au, aize
ta itxasoa menderatzen zazkiok eta? Ol Mt 8, 27. Allanderi abagune guzitan menderatu zitzaion gizona. Etxde JJ
83. Poliki-poliki bizimodu berriari menderatu zitzaion. Ib. 182. Norbait oekide eukitzearren menderatuko
zitzaion besterik ezean. Ib. 169. Zuri menderatuko ote zaizu urrutiko Thule? Ibiñ Virgil 70. Guzia harengana
dator eta berari menderatzen zaio. MEIG IX 129 (en colab. con NEtx).
- EZIN MENDERATUZKO. Invencible; incontrolable. v. menderakaitz. � Badut, haatik, goganbehar bat,
ezin-menderatuzkoa. MEIG IX 100.
- MENDERA-SAMARTU. Dominar algo, bastante. � --Nolatan da lana, Juan? --Mendera-samartu degu
gaurkoa. NEtx Antz 13.
- MENDERATZAKA. Sin dominar, sin someter. "(G), independiente" A, que cita el ej. de Lard. � [Buruzari
onek] Canaantar geienak menderatu zituen, baña banaka batzuek or-emen menderatzaka geratu zitzaiozkan.
Lard 121. "Intentoaren erdia", noski, hor gelditu baitziren bizkaitar prestuagoak menderatzaka. MEIG V 92.
� Etim. Las etimologías latinas propuestas para mende-/menperatu y meneratu (lat. imperare, venerari) no son
necesarias. Pueden explicarse perfectamente con men/mende/menpe + -ra + -tu (cf. eskuratu, etxeratu, etc.).
menderatu-ezin. v. menderaezin.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
305