Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mendekios. v. mendekos.
mendekiotu. � Vengar(se). v. mendekatu. � Bere alde datorkiola mendekiotzeko patuonezko bidea. Otag EE
1882c, 579.
mendeko (V, L; Lar, Añ, Izt, Dv (G), H (V, G), Zam Voc), menpeko (V, G, L, BN, S; Lar, Añ, vEys, Dv (que
cita a Mant), H (V, G), Zam Voc), bendeko (V-gip), menbeko. Ref.: A (mendeko, menpeko); Lh (mendeko,
menpeko); Etxba Eib (bendekua); Elexp Berg (bendeko). � Tr. Documentado en autores occidentales desde la
segunda mitad del s. XVIII, así como en Goñi (80), Inza (Azalp 11), Iraizoz, Izeta y en un texto de Larrainzar de
1905 (FLV 1988, 269). Mendeko y menpeko son las formas más empleadas y se encuentran en proporción similar
ya desde los primeros textos, alternando ambas en muchos de los autores. Hay además bendeko en msOñ (21v) y
menbeko en Kirikiño, Enbeita y Lizardi. Al Norte los únicos ejs. documentados corresponden a mendeko en
Duvoisin y menpeko en Inchauspe (Hil 108), J. Etchepare y Leon. En DFrec hay 17 ejs. de mendeko y 31 de
menpeko, todos ellos meridionales.
�1. Subordinado, inferior; súbdito; siervo. "Esclavo", "vasallo", "siervo" Lar y Añ. "Absoluto, askatua, iñoren
mendeko eztana" Izt. "Elizaren mendekoak, les fidèles" Lh. v. meneko. � Bada orañ, zure damu gorrian,
kastiguaren mendeko izango zera. Cb Eg II 41 (Dv LEd 85 mendeko). Amorioz artuaz mendeko ta beragokoak.
VMg 19. Errege bat ez dala izango errege bere mendekoak laguntzen ezpadioe. Ib. 61. Dabid zan Errege ta
beragatik, bere mendeko guzien burua. AA III 549. Zetako nai dozu izan ugazaba ain gogor orren menpeko edo
esklabo? Astar II 227. Bere anaien mendekoen mendekoa izango da. Ur Gen 9, 25 (Urt muthillen muthill, Dv
sehien sehia, Ol yopuen yopu, Ker morroien morroi, BiblE esklabuen esklabu). Zu zara demonioaren serbitzari
ta menpekua. Ur MarIl 26s. Mende ta eskupekoen bizitzea. Añ CS 61 (LoraS 117 menpeko). Ugazaba, mendeko,
tratulari nai nekazari. JJMg Mayatz (ap. H). Milla baserri-etxe bezalatsu kontatzen dira Donostiaren
menpekoak. Izt C 181. Geiago arrotu zan, eta serbitzari eta mendeko bat zala azturik [...]. Lard 16s. Bere
mendeko guziak pakerik gozoenean bizi ziran. Ib. 211. Nagusi izan baño mendeko da oba. AB AmaE 407.
Morroi edo mendeko izan bearko eieban. Ag Kr 181. Ogei menpeko [...] eukazan etxaguntzan. Echta Jos 335.
Menpeko batzuek xirula joiten zeieten. JE Bur 93 (v. tbn. Ber 33). Bereterburu jaunari beraren adiskide ta
mendeko Andres Artesarri apaizak. A Ardi 75. Danak zeure menbeko / ein nai dozuzala. Kk Ab II 84. Zârrez
birrumetu danez gero / menbeko darabil lênak. 'Es juguete del pasado'. Ldi BB 148. Lekaretxeko Aba nagusi / ta
bere menbekoeri. Enb 85 (147 menpeko). Menpekuak jaun on eta zuzentzat ixango dabe euki. Otx 100. Ez gera
egundaño iñoren mendeko (morroi) izan. Ir YKBiz 323. Emaztea lagun, ez mendeko izan diten. Or Eus 363.
Gipuzkoa Naparroako erregeren mendeko zan. Etxde AlosT 38. Eninduzun uzten ene bururakizunen mendeko.
Or Aitork 164 (150 menpeko). Sarjentoa ta bere mendekoak pipertuta zeuden. NEtx Antz 141. Jaunak geure
menpeko / egin eban lurra. Gand Elorri 158. Bakotxa da nagosi ta menpeko; iñor ez goian, edota guztiak. Erkiag
BatB 173. Anima, dudan oro / eman nion mendeko. Or in Gazt MusIx 200. Kezka onek bere menpeko zerabilen.
Zait Plat 117 (Sof 130 mendeko). Euskaldunok ez dugu, herri gaietan izan ezik, kultura berezirik: mendeko gara.
MIH 115. Besteren mirabe eta mendeko bihurtuko da. MEIG VIII 65. Euskara mendeko ikusten dut gero eta
mendekoago erdararen. MEIG VII 41.
v. tbn. Mg CC 241. CrIc 69 (32 menpeko). Gco II 47 (32 menpeko). JJMg BasEsc 284. Arr GB 32 (90 menpeko).
Itz Azald 32 (136 menpeko). KIkV 67. KIkG 54. Tx B II 97. SMitx Aranz 21. Mde Pr 179 (HaurB 37 menpeko).
Etxde JJ 232 (106 menpeko). Izeta DirG 58 (97 menpeko). Vill Jaink 177 (93 menpeko). NEtx LBB 168 (Nola 34
menpeko). Menpeko: Ub 113. AB AmaE 191. Bv AsL 203. Kortazar Serm 341. Or, Leon, Ker e IBe Mt 8, 9.
BEnb NereA 103. Casve SGrazi 154.
� (Precedido de dat.). � Zure liburuaren aginpideari menpeko zaizkion mintzoetan. "Subiectis auctoritate libri
tui". Or Aitork 406. Oieri gogo-menpeko zaizkienak. "Spiritaliter subduntur eis". Ib. 405. Ementxe dago, makur
edo zuzen, bizitzako legeari menpeko. Gand Elorri 30.
� benpeko. "Bide guzia hartuz joan da (BN-arb) [...] bide guzia benpeko artuta (G-azp)" Gte Erd 247.
�2. Servidumbre. v. mendekotasun. � Balditzen zan ene menpekoaz. "Servitutem meam". Or Aitork 147.
mendekor (Añ (G, AN), Arch VocGr), mendakor (V-gip ap. Etxba Eib), bendakor (V-gip ap. Etxba Eib). �
"Vengativo" Añ. "Gizon bendakorra, iñoiz parkatzerik ez daukana" Etxba Eib. "Vengador. Sapua gordetzen
eban mendakorra zan a gaiztua, [...] un vengativo que guardaba los rencores" Ib.
mendekos, mendekoso, mendekios, mendekius (S (Foix) ap. Lh), mendekus (S ap. Lrq [oxítona]). �
Vengativo, vengador. v. mendekari. � Iainkoa mendekiós. Lç 1 Thes 4 (tít.). Lukurariak [...], mendekosak [...]
nagiak. EZ Man I 109. Hantxe [...] mendekoso eta herraz betheak / berze partean ohoñak. Ib. 92. Bere egitez
iauzkor eta mendekos diren presunak baldin berehala [...] mendekatzen ezpadira [...]. Ax 280 (V 187). O biótz
txárr mendekósoak. LE Urt ms. 61r. Da azitze gaistoa ixilarasteko erratea: "Emazu listu! emain diogu kok kok!"
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
301