Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
gauza horien guzien mendekaria baita. TB 1 Thes 4, 6 (IBk, IBe mendekari; BiblE guzti horiez mendekatzen
dena). Gizatxar mendekari / dollor kaltetsua. Echag 161. Emagun ez dituztela buru gogorrak, ez bendekariak, ez
hisi gaxtokoak. Hb Egia 155 (v. tbn. 136). v. tbn. CantIzp (ed. 1868), 107.
mendekateza (det.). "Inulto, no vengado" Lar.
mendekati (AN, L, BN ap. A; Lar, Añ (G, AN)). � Vengativo. v. mendekari. � Mendekatia ta gorrotosoak
irauten dituala egunak, illak ta urteak mendekatzeko. Kortazar Serm 245.
mendekatu (AN, L, BN, S, R; SP, Urt II 274, VocS 144, Añ (G, AN), Izt 121r, Gèze, VocBN, Dv, H), bendekatu
(Hb ap. Lh, H), mendikatu, mendeka, menekatu. Ref.: Bon-Ond 160; A; Lh; Lrq; Satr VocP. � Tr.
Documentado al Norte desde Dechepare en autores de todas las épocas y dialectos; al Sur se encuentra en textos
alto-navarros, en las traducciones a los dialectos aezcoano, salacenco y roncalés del catecismo de Astete, y en
Iztueta, Otaegi (mendeka), Echeita e Ibiñagabeitia. En cuanto a la distribución de variantes, además del gral.
mendekatu, hay mendikatu en Leiçarraga (junto al frec. mendekatu), Eguiateguy (223) y StJul (148, ap. DRA),
bendekatu en Haraneder (junto a mendekatu) e Hiribarren, mendakatu en T. Etxebarria y menekatu en un texto
baztanés del s. XVIII. En DFrec hay 3 ejs. de mendekatu, septentrionales. En lo referente al auxiliar, entre los
ejs. no ambiguos, emplean la construcción intrans. con complemento instrumental, Leiçarraga, Axular,
Etcheberri de Sara, CatLav, Eguiateguy, TB, Archu, Echeita, Zubiri y Lafitte; aux. intrans. (unipers. o bipers.)
con complemento dativo, Larreguy, Hiribarren, Laphitz, Bordel, StJul y Xalbador; hay tbn. un ej. con ines. en
Leiçarraga, de complemento con suf. -ganik en Beriayn, expr. con -(r)en kontra mendekatu en Harizmendi (100)
y Tartas, así como aux. intrans. sin complemento en Haraneder. La construcción trans. (con complemento bien
ref. al mal u ofensa a vengar, bien a la persona a vengar) se documenta en Leiçarraga, Haramburu, Tartas,
Haraneder, CatLav, Mihura, Monho, JesBih, Iztueta, Goyhetche, Lafitte, Mirande, Leon, T. Etxebarria e
Ibiñagabeitia. El complemento directo de los ejs. de Dechepare y Gasteluçar hace referencia a la persona de
quien se venga el sujeto de la oración.
�1. (Aux. trans. e intrans.). Vengarse (de); vengar (a). "Mendekatuko natzaio, je me vengerai de lui" H. "Afruntu
hori mendekatuko dut, je vengerai cet affront; [...] Jainkoa mendekatuko dut bestek egiten diozkaten gaizkiez, je
vengerai Dieu des fautes que les autres font contre Lui; [...] Mendekatuko zaio il se vengera de lui" Lh. v.
apendu, aspertu (3), bengatu. � Pazienzia dugun eta Ieinkoak gizan aiuta / malizian dabilena berak diro
mendeka. E 235. Hunen beraren moienez izan baitá gogorgoá ematu, haserretasuna amatigatu [...] mendekioa
mendekatu. Lç Adv ** 8r. Gure etsaiéz mendeka lekhuan haién ona [...] prokuratu gogo baitugu. Lç Ins A 3v.
Eztela hura ofensatzen dutenez mendekaturen solament. Ib. D 3v. Mendekaturen da haien gorputzetan, edo dela
goiz hil eraziz edo [...]. Ib. D 6v. Eta ikhusirik iniuria hartzen zuen bat, defenda zezan eta mendeka bidegabe
hartzen zuena, Ejiptianoa iorik. Lç Act 7, 24 (He bendekatu, TB, IBe mendekatu). Mendekatzeko desiraz [...]
betherik ibiltzea. Mat 170. Uste dutenek galzen dutela beren honratik baldin mendeka ezpadaitez [..] injuria bat
erran dionaganik. Ber Trat 54v. Zenbat bihotz-ukhaldi errezibitu behar du bere etsaiaz mendekatzeko? Ax 513
(V 331). Oraidanik mendekatutzat dadukat neure burua eta gelditzen naiz [...] sosegatua. Ib. 334 (V 221).
Haserretasunak, mendekatu nahiak, barreneko hegigoak [...]. Ib. 279 (V 187). Han mendekatu, punitu [zian]
gobernadore handi haren hilzia. Tt Onsa 3. Haien kontre mendekatzen da furioski. Tt Arima 124. [Jesus haurra]
zuk mendekatuko tutzu / gizon gustien etsaiak, / gustiei zuk idekiko / gloriako ithurriak. Gç 65. Errezibitu zuen
bidegabeaz eta laidoaz mendekatzeko parada bilha zebilan. ES 113. Uholde hartan galdu zirenen heriotzeez
mendekatu gogo zuen. Ib. 389. Bendekatu izan baidu bere zerbitzarien odola. He Apoc 19, 2 (TB, BiblE
mendekatu du; Dv aspertu, Ur (G, V) benga(t)u). Etzaiteztela bendeka. He Rom 12, 19 (TB ez zaiteztela
mendeka; Bibl, IBk, IBe ez egin mendekurik). Hartu zuten xedea benjamintarrei yazartzeko eta hei
mendekatzeko. Lg I 239. Bere etsaiaz nagi [= nahi] izan menekatuz (B, s. XVIII). BOEans 803. Mendeka detzan
hei egiten zaizten inyustiziak. Mih 108. [Kolerak] ekartzen baigitü mendekatzera. CatLan 117. Eta nik mantsoki
guziak / sofri mendekatu gabe? Monho 132. Bildu behar zituan / bere lagunen odolaz / arrazoin galdatzeko, /
hire bizi kriminelaz / heien mendekatzeko. 'Les venger de ta vie criminelle'. Ib. 44.
� (s. XIX). [Jauna] noiz ere ene krima gordeak mendekatuak izanen baitire, eta orduan emanen dautazut zure
bakezko musua. JesBih 450. Bena aita orano ez ase mendekatzez, / jaun horier galthatü [...] / presu begiratzeko
librantxaik ükhen gabez. Etch 142. Falsukeria hortzaz mendekatzeko. Arch Fab 147. Maitaro naiko zuten /
Euskara ikusi, / baldin bear bezala / balute ikasi: / ezagutzen eztana / mendekatzen asi, / nola nai zuten bada /
baza irabazi? Izt Po 142. Heriotze harrek mendekatzen zuen, / erregiñak aspaldisko / semea eta andrea
baitziotzan itho. Gy 213. Zuen erregina mendeka zazue. / Traidore hau ezazue / sakrifika hemen bertan. Ib. 214.
Irakia darite, orroaz, saltoka / erreak eta nori ez yakin bendeka. Hb Esk 224. Bendekatuz, gaizkia berratuz. Hb
GH 1928, 397. Mendekatzeko apetito desordenatu bat. CatSal 63 (CatBurg 40, CatAe 62, Legaz 48
mendekatzeko, CatR 63 mendekatako). Hasarratu ziren Iñazioren kontra eta mendekatu behar zitzaizkola
hitzartu zuten. Laph 74 (v. tbn. 178). Adiskide bezala / behar zuten izan / elgarri mendekatzen / ez balira aizan.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
299