Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
mendeal. v. mendebal.
mendebal (V, G, AN, L; Urt, Lar Sup, Dv, H), mendabal (B; VocB), bendabal (V-gip; Lar, Añ, Hb ap. Lh),
bendebal (V-gip), mendeal (Lh), mendemal (R), mendial (L-côte). Ref.: A (mendebal, mendabal, mendemal);
Lh (mendial); Iz UrrAnz, ArOñ (bendebala); Asp Leiz; Etxba Eib (mendabal, bendabala); Satr CEEN 1969, 71;
Elexp Berg; Gte Erd 212. � Tr. Documentado al Norte en Axular, INav, Harispe e Iratzeder, y al Sur en algunos
autores desde finales del s. XIX. La forma gral. es mendebal; hay además bendebal en INav, bendabal en Uriarte
y Txirrita, mendeal en J. Etchepare e Iratzeder, y mendabal en Etxaide y Lasa. En DFrec hay 42 ejs. de
mendebal. �1. Viento del oeste; vendaval. "Altanus, mendebála, itsasoko haizéa" Urt I 536. "Itsasoko aizea,
mendebala sortzen da, sale aire de mar, vendaval (V, G, AN, BN)" A EY IV 207. "El viento noroeste" Iz UrrAnz.
"Tiempo húmedo con niebla" Asp Leiz. "Cuando hay humedad en las piedras, bendebala baator" Iz ArOñ.
"Mendabala dabill eta orma guztiak bustixak dagoz" Etxba Eib. "Viento del Oeste. Mendebalak joten dabenian,
eurixa laster. [...] Gaur ezingou pelotan jokatu; mendebalak jo dau ta lurra labana dago" Elexp Berg. "Gizon
hori peste pestea duk (AN-5vill) [...], mendebaleko trumoia baino zakarrago da (G-azp)" Gte Erd 212. Cf.
mendabal en VocNav y Echaide Orio 125. v. infra MENDEBAL-HAIZE. � Zuhaitza norat ere erortzen baita,
nahiz iguzki haizerat edo mendebalerat. "Aquilonem". Ax 603s (V 388). Nahi baduzu muillatu Getarian eta
baldin baduzu haizea bendebala, ez hurbil sobera [...]. INav 11. Iakiteko duzu nahi baduzu sarthu Baionan
barna bendebalarekin emanen diozu aphur bat amor cap de Paum kalleri. Ib. 16. Nahi baduzu muillatu
Balsanimen barrena muillazazu 7 brasetan. Lekhuba ona da bendeballarekin. Ib. 55 (52 bendebalez).
Mendebalak jotzian / gero erretira. Arrantz 100. Eguzkiak darabilz / planetak bornuan / ta euria mendebalak /
urreti inguruan. Azc PB 153 (in Ur PoBasc 268 bendabalak). Mendebal gogorraren putzak. A BeinB 59.
Mendeal eta hegoak soinuz errekaz erreka. Iratz 50. Sustarriko leporaño eldu ziran mendabalaren orru tartean.
Etxde JJ 259. Zorigaiztoko mendabala sorturik [...] antziñako indarrarekin berritu zitzaion griña gaizto au. Ib.
162. Bat-batean etorri zan erasoa ta mendebalak nere zorion-ostro guziak lau aldetara barreiatu zituen. NEtx
Antz 82 (v. tbn. LBB 250). Euri antza dago. Nordestetik dator aizea. Aize oneri mendebala deituten deutsagu.
Berriat Bermeo 387. Egoaize aundi bat atera zuan. Arek kendu elurrak danak. Mendi altu oietan elurra
urtutzeko ez dago olako mendebalik; egoaizea onena. BasoM 93. Haizeka ari diren ipar beltzak eta mendebal
gorriak [...]. MEIG VI 98. Mendebaletan burrunda-doinuz nabaritzen dugu. "Bajo los vendabales [sic]". MEIG
IX 139 (en colab. con NEtx). v. tbn. Harispe EE 1884a, 314. Mendabal: Lasa Poem 93. � "Denbora mendebal
da (ustela) (AN-5vill) [...], denbora mendebal dago (paretak eta izerditan daudelarik) (B)" Gte Erd 86.
�2. (V, G, ap. A; H), mendeal, mendial (vEys). Occidente, oeste. v. infra MENDEBAL-ALDE. � Bat egin
iguzkia eta mendebala. Hb Esk 24. Distiatzen du eguzkitik mendebalerat. Hb Egia 115. Ipharreko eta
mendebaleko artera begiz yarria. Dv Dial 82 (It, Ur sartalde, Ip ekhitzalgia). Mendealerat buruz goazi. JE Ber
39 (v. tbn. 40 y 74). Mendebal huntan liburu eta kantuek [...] higuingarritzat zauzkaten. Lf in Casve SGrazi 10.
Mendebaleko zibilizazio honetan. MEIG VIII 29. v. tbn. Elzb Po 213. Ardoy SFran 220.
�3. "(AN-araq), deshielo" Satr VocP.
- MENDEBAL-HAIZE. Vendaval. � Han jotzen ditu kontristak, / Bendebal haize konpristak. (1798). BertsZB
97 (en la vers. de DRA: Han jotzen ditu kontrestak / mendebal haize tenpestak). Gero tenpestade bat / mendebalaizian.
Arrantz 90. Bi aldetarat ixurkia berdin dute estalgiek. Ursuiak maldatzen ditu ipar ala mendeal haizetik.
JE Bur 25.
- MENDEBAL-ALDE (Dv). Occidente, oeste. v. mendebalde. � Bidasoa da sortzen mendebal aldean /
Espania duela berexten jaustean. Hb Esk 86 (tbn. en Zerb Azk 48). Mendebal aldeko Nafar-beheretar
mintzairan. Lander RIEV 1914-1917, 157. Itxasua zitzaigun / asarretzen asi / bendabal aldetik zan / aizia
nagusi. Tx in Imaz Auspoa 24, 52. Bagoazi zalu munhoari behera, mendeal-alderat. JE Ber 24 (v. tbn. 50).
Bereizkuntza hau hobeki gorde zuten mendebal aldeko euskaldunek. MEIG IV 96. Mendebal-aldeko hizkuntza
zeltikoetarako joera. MEIG VIII 85. Mendebal aldetik agertzen zaigun giputza. MEIG IX 150. v. tbn. Dv Lab
332.
- MENDEBAL-LAINO. "Mendebal-laiño, niebla que va de montaña en montaña" A (s.v. laiño).
- MENDEBAL-XORI. "Phalarope dentelé" Dass-Eliss GH 1925, 96. � Arrain ttipi frango garbitzen du
mendeal-xoriak. Dass-Eliss GH 1925, 97.
mendebalde. � Oeste, occidente. v. mendebal (2). � Mendebalderuntz / ihesi joan direla. Lasa Poem 108.
Mendebaldeko hizkuntzetan. MEIG VII 182. Mendebaldeko erromar inperioaren barren-barrenean. In MEIG
VI 33. Mendebaldean, Ekialdeko Elizan ez bezala [...]. Ib. 31. En DFrec hay 18 ejs., meridionales.
mendebaldu (G-azp, AN-larr). � Entrar el viento del oeste, ponerse situación del oeste. "Ponerse el tiempo
húmedo y con niebla. Eguraldia mendebaldu du" Asp Leiz. "[Otzak segituko du] mendebaltzen ez badu" (Gazp).
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
297