Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
19.
� (Precedido de sust. absoluto). "Diru mendean jarri da jendea (G-azp)" Gte Erd 255. � Diogun guzi-guzia [...]
Eliz Ama Santaren iritzi-mendean jartzen degu. Aran SIgn II. Ez du bere burua su-mendean utzi. "Presa de las
llamas". Or Eus 287. Andra zapuztu bat bezela, nere gizonaren madarikapen-mendean lur jota. NEtx Antz 83.
- MENDE-HERRI. � Erri-lurretik alde egi bage / biur zindezen mende-erri. "Quedases pueblo dominado". Or
Eus 255.
- MENDEKO, MENPEKO. (Adnom.; precedido de gen.). Cf. mendeko. � Baionako Apaiz Pikoaren mendeko
Elizetan. AA II 85. [Deabruaren] mendeko billauak egin gera. Gco I 397. Karga ta obligazinoia bere mendeko
kristinaubeei imiñteko. JJMg BasEsc 203. Nork bere menpeko alor guztiak dauzka arreta andiarekin [...]
esituak. Izt C 26. Erreinu au izanik Erromarren mendeko bazterrik bikañenena. Lard 532. Eta bere mendeko
apaiz guziak bilduta [...] esan zien: [...]. Goñi 38. Erromaren menpeko erridi edo erreino guzietan. Inza Azalp
88 (90 mendeko). Euskeraz jauntza, au da, jaun baten mendeko erridia, lurraldea ta erritaldea. Ib. 135. Fraideetxe
bat zun / [...] bere mendeko lurrekin. Or Eus 204s. Euren menpeko langilleak. Eguzk GizAuz 159. Baditut
halaber ene menpeko soldadoak. Leon Lc 7, 8. Nikanor, Gabontzaren menpeko morroia! Erkiag BatB 123.
Besten mendeko eleiza zana / biurtu zaie Parroki. Basarri 19. Zonbait egunez gelditu zen Shimatsuren menpeko
buruzagi baten etxean. Ardoy SFran 224. v. tbn. Bv AsL 148 (195 menpeko). Ag AL 95. Itz Azald 106.
Menpeko: Echta Jos 271. Izeta DirG 76. Zait Plat 16. BEnb NereA 165. Casve SGrazi 154. Berron Kijote 102. �
--Gaur arbola aundiak zeudek gure parean eta oiekin lan gogorra izango diagu! Beste batzuetan arbola
txikiagoak [...] ta: --Gaur lan mendekoa zeukagu, arbol politak dituk-eta! BasoM 101. � (Sin que le preceda
gen.). Subordinado. � Epaikaria ez dago bere tegian. Menpeko arduradunaz berba egin dabe. Erkiag BatB 197.
� (Oración) subordinada. "Posesivo, pronombre, menpekoa" Lar. � Mendeko perpausean. MEIG VI 151.
[Perpaus] nagusiak eta mendekoak bereizten direla. Ib. 143. � "Erraz manejatzeko moduko objetua. Mendeko
egur bat. [...] Sendua eztanian, meetxua danian" Elexp Berg.
- MENDERA (H). (Precedido de gen.). (Traer, dejar, ir, venir...) a manos de, al dominio de, bajo el dominio de,
bajo la autoridad de, bajo el poder de. � Aren mende edo eskuetara [...] monje bat etorri zan. Cb Eg II 201.
Aurtxo orrek / sortua zera / ta orren mendera / bizi artean / zaude zuek. GavS 19. Eztezala permititu deabruak
berriz bere mendera gaitzan. Gco I 448. Deabruaren mendera biurtu zerate. Gco II 10. Goseak obligaturik [...]
beraren mendera etorri ziran. Ib. 69. Igarotzen dira berriro bekatuaren mendera eta etsaiaren taldera. AA III
425. Zer gisatan ilduratu ta mendera ekarri izan dituen beren gorputzak Santuak. Ib. 614. Juduen Erreñua
Erromatarren mendera zanean. Ib. 519. Bere anditasunaren lotsagarritzat eukan [...] Kantauriko lur puskia
bere menpera ez egotia. Astar II V. Edo krijaduben batzuk edo beste zure menpera dagozanen batzuk. Ib. 148.
Ibilli batzuk egin zituen jende guzia bere mendera ekartzeko. Lard 540. Ezi bada gorputzaren griñak, ekarri
eskura, au da arrazoe ta Iangoikuaren legiaren mendera. JJMg Mayatz (ap. H). Joan zitzaizkion Santa Kruzi
Berara [...] arren zetorrela Lizarragaren menpera. Or SCruz 90. Izkiluaren mendera urreratu gabe [...]
maltzurrak baitira piztitxu oek. TAg Uzt 90. Europaren sartalde guztia Germanen menperat erortzen zelarik.
Mde Pr 227 (v. tbn. 270). Metala nahiz zura, luzaro landu beharra dago, gure mendera erakar ditzagun. MEIG
IX 139 (en colab. con NEtx). v. tbn. JAIraz Bizia 16. � (Sin que le preceda gen.). � Aurki mendera ditu Erio
garratzak. "Bien pronto los dominará la cruel muerte". Or Eus 247. Il-bildur onek mendera ditu / ni lako
ezigabeak. "Acaba por doblegar" Ib. 122. Menpera baitiogu gure adimena. "Submittimus ei nostrum
intellectum". Or Aitork 405.
- MENPE-SARI. "Feudo, (c.) menpesaria, mepondea" Añ.
- MENDETIK (H). (Precedido de gen.). (Salir, librar...) del dominio de, de las manos de. � Redimitu ginduan /
gure pekatuetatik / ta etsaiaren mendetik. Iraz 2. Gu erosi ta ateratzearren pekatuaren mendetik. CatBurg 3
(Legaz 1 mendetik; CatBurg 17 menpetik). Heren Erriak ta Erritarrak Griegoen menpetik ateratzea. Ub 56.
Diabrubaren mendetik urten genduban. JJMg BasEsc 47. Libra gaitzala demonioaren mendetik. Gco I 448.
Ijitoen mendetik atera zituan Jaunak bere Israeldar maiteak. AA III 396. Oek nekez irtengo dira bekatuaren
mendetik. Ib. 482. Gizon-odolzaleen mendetik igesegiteagatik. Lard 539. Saulek sorgintza eta aztintzan zebiltzan
guziak bere mendetik kendu izan zituen. Ib. 180. Zein da atera zinduzana Luziferren mendetik? Ur MarIl 15.
Aterako zaitu aren mende ta erpeetatik. Ib. 75. Libraturik Franzisko aitaren mendetik, bakardadia nai zuan
billatu. Bv AsL 49. [Seme] adi zazu zure aitaren esana nere mendetik zoazkitan orduan. Ag G 47. Kondearen
mendetik iges egitearren. NEtx Antz 56. Bruto handi hark azkeneko erregeren mendetik atera zituen erromarrak.
MIH 314. v. tbn. Añ CatAN 23. Itz Azald 68. Inza Azalp 63. KIkG 17. Ir YKBiz 286. ABar Goi 44. Or Poem 544
(554 menpetik). Menpetik: Izt C 494. Azc PB 337 (-rik). KIkV 25. Enb 123. Gand Elorri 179. Bendetik: msOñ
238v. � "Desposeer, [...] menpetik kendu" Lar. � Ta besteren gogo-menbetik / yare-gagizu usu, geurea gaiturik!
Ldi BB 166.
- MENDEZ. "Bertzen mendez bizi da (B)" Gte Erd 223.
� Etim. Para el posible origen de menpe en mende (interpretación popular de -de como sufijo, sustitución por el
suf. más "claro" -pe...), v. SHLV I 445s.
3 mende. "(Sal), vecindad formada por familias que en el monte poseen bordas próximas" JMB At.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
296