Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
� (Precedido de sust. en caso absoluto). � Españatar artian / Katalanak nausi / ixan dira; baña gaur / Euzko
menpe jausi. [...] / Euzkotarrari baña / zeñek irabazi? Enb 123. Zenbat arrantzale irentsi ote ditu Kantauriko
itxasoak bere olatu [...] artean [...] mende arturik! MAtx Gazt 96. Ni samintzeko, erio-mende, / biurtu uan
[Ama] ezur eta auts. NEtx LBB 246.
�4. "Mende egiten da, es paraje hondo" A Apend.
- MENDEAN (V, G, L, B; Lar, Añ, Dv), MENPEAN (V-gip, BN-arb, S; Añ, Foix ap. Lh), BENDEAN (V-gip),
BENPEAN (V-gip). Ref.: A; Lh (mende, menpian); Iz ArOñ, Etxba Eib y Elexp Berg (bendian); Gte Erd 223.
(Precedido de gen.). (Estar, vivir, caer...) bajo el poder de, bajo la autoridad de, bajo el dominio de, a cargo de,
en poder de, en manos de. "(Estar debajo de la) palamenta, iñoren mendean egotea" Lar. "Debajo de tu
protección, dominio: (c.) zure mendean, bean, menpean [...]" Añ. "Nere mendean dago, il est sous ma
domination" Lh. � Tr. Documentado en autores occidentales (tbn. en Goñi, Inza e Iraizoz) desde mediados del s.
XVIII. Hay un sólo ej. de mendetan, metri causa, en Orixe (Eus 253). � Zure itzalaren azpian, zure mendean
bizi dira. Lar SAgust 16. Padezitu zuen Ponzio Pilatosen mendean. CatBurg 5 (Ub 105, ArgiDL 15 mendean,
KIkV 12 menpean). Luzaro egon zan gatibu Ijiton, Faraonen menpean. Ub 23. [Luis] amandrearen aldean ta
bere aioaren mendean azi zan. Cb Just 25s. Espirituaren mendean eduki bear genduan gorputzaren griña
gaiztoa. Gco II 58. Emakumeak egon bear duala gizonaren mendean. AA II 90. Ezteigula itxi jausten
demoninuaren menpian. Astar II 285. Nafarroako Erresuman, Iruñaren menpean dagoen Basaburu txikiko
ibarrean. Izt C 117. Israeltarrak Filistintarren mendean erori ziran. Lard 151. Orduan Mejiko zegoan
españatarren mendean. Zab Gabon 92. Bere mendean daukaz aingeruak, gizonak eta inpernutar guziak. Ag AL
142 (Kr 32 menpean). [Jaungoikoaren Semea] ogetamar urteraño egon zan Jose eta Mariaren mendean, eroaten
ebala bizitza isil eta ezkutu bat. Itz Azald 32. Nik eztot iñon mendian egon gura. Ag G 353. Aldra bakotxak
eukola bere menbian bidiaren zati bat antxe lapurretan ekiteko. Kk Ab I 116 (II 110 menpean). Emen Jaunaren
mendean bizi gera. A Ardi 82. Lazarori ezkutari baten menbean yazo yakona. Or Tormes 63 (Mi 61 menpean).
Yainkoaren aserrearen mendean dago. Ir YKBIz 66. Zintzo [...] zijoan ontzia, arraunaldi indartsuen mendean.
TAg Uzt 232s. Bizi naizen artean emakume baten menpean ez naun egongo. Zait Sof 175. Zure mendean
naukazula nai dezuana egiteko. JAIraz Bizia 125. Lenen gabean, / begi-biotzak loaren mendean. Etxde AlosT
96s. [Zugatzak] auntzen mendean jarri ezkero, auntzak kalterik egiten al die? Munita 131. 588 erri zeuzkan bere
mendean. Ib. 32. Ik nere mendean bizi bear dek, nik agintzen ditena egiñez. Salav 29. Ta burutapen aien
mendean [...] lo artu zuan. NEtx LBB 16. Diruaren mendean dagoen mundu hartan. MIH 319 (MEIG IX 133
(en colab. con NEtx) menpean).
v. tbn. GavS 3. Zuzaeta 157. Mg CC 223. VMg 98. JJMg BasEsc 34. Zav Fab RIEV 1909, 29. Echve (ap. Dv). It
Fab 221. Ur MarIl 66 (124 menpean). Bil 32. Aran SIgn 107. Xe 205. Bv AsL 97. AB AmaE 465 (445 menpean).
Azc PB 3 (309 menpean). PE 25. Ud 128. Goñi 78. KIkG 24. Inza Azalp 122. Jaukol Biozk 24. Tx B II 44. Enb
164. Otx 109. Ol Lc 2, 51. Lab EEguna 91. JMB ELG 98. MAtx Gazt 85 (15 menpean). Basarri 76. Ibiñ Virgil
71 (84 menpean). Uzt LEG II 309. Menpean: Echta Jos 355. Ill Pill 31. ArgiDL 89. Eguzk GizAuz 115. EA OlBe
21. Mde Pr 282. Bilbao IpuiB 243. Akes Ipiñ 7. Izeta DirG 122. Vill Jaink 163. Lasa Poem 117. Casve SGrazi
80. IBk Mt 8, 9. Menbean: AG 623. Altuna 77. Bendean: msOñ 4. fB Ic III 232. Larrak EG 1959 (3-6), 194.
Atutxa Mugarra (ap. DRA).
� (Con determinantes). � Andrea, zure mende gozoan bizitzeko zori ona degunok [...]. GavS 3. Non haiñbeste
milion jendetan, zure menpe lotsagarri handian direnetan [...]. Egiat 239. Naijago dozula zeure arerijuen menpe
gogor eta kruelian geratu. Astar II 227. Eta bereala iñoren mende gogorrean erortzen ziran. Lard 123. Onen
mende nekagarrian emezortzi urte zeramazkiten. Ib. 124 (123 mende lotsagarrian). Euskalerri gaxoa aren [Mari
Gaiztoren] asmaketa txarren mende gorrian bizi da. NEtx Antz 11. Bere mende gorrian artu zituan Xegundo ta
Xegundoren [ondasunak]. NEtx LBB 122.
� (Con suf. de comparación). � [Kexka ederrik bazuen Dionisiok,] itzetan eta bulkoetan altsu zan Platon
arrotzaren mendeanago ikusten baitzuen Dion. Zait Plat 18s.
� (Sin que le preceda gen.). "Menden hartuta dauka (AN-gip), [...] ondo menpean dauka (V-gip)" Gte Erd 223.
"Semiak bendian dauka aitta" Elexp Berg. � Batera edo bestera gorputza nekatu ta mendean iduki bear degu.
AA III 616. [Gurarijak] bein artuten badabe bendian gizona edo emakumia [...]. fB Ic II 257. Sekulako mendean
/ arturik etsaia / Jesus maitagarriyak / gugana du deia. Echag 66. Non-nai beti, mendean / bizi dan jendeak, /
bazkatutzen oi ditu / bere erregeak. It Fab 51. Ainbeste kalte gogorren egillea mendean artu zutenean, txit poztu
ziran. Lard 143. Mendean zaitudala / nai zaitut adiskide. JanEd I 34. Mendean daudenak obeditzen ikasten dute.
Etxeg in Ag AL 5. Beti menpean ibili ezeittean da noizbait agintari be izan eittean. Echta Jos 156. Zorigaitzeko
edari onek / mendian artzen gaitu ta. Tx B III 68 (v. tbn. I 185). Eta aren barnean bat baita aholkuz nagusi
dana, ta bestea mendean esaneko dana. Or Aitork 419. Griña ta lera guziak mendean arturik zeukaten. Etxde JJ
39. Biotzeko min andi batek menpean artu dau. Erkiag Arran 72. Beste mutil bi artu ditu menpean. Erkiag BatB
149. Laguntza bearra dau / menpean dagonak. BEnb NereA 254. Errenditzeko esan zion [...]. --Aski mendean
nago bai, bernezurra autsia. "Harto rendido estoy". Berron Kijote 210 (62 menpean). Berak zeuzkan mendean
soldadu ongi hezi horiek. MIH 46s. Badakizu, menpean bizi garenok [...]. MEIG I 95. v. tbn. Xe 288. AB AmaE
444. A BeinB 35. Arrantz 27. ArgiDL 158. Enb 197. Uzt Sas 326. Menpean: Eguzk GizAuz 183. Ker Num 24,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
295