Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
GizAuz 77 mende edo eunki). Mende huntako josteta tzarrek / arima dute zikintzen. Etcham 240. Hor zen sortu
1491an, duela lau mende baino gehixago. JE Ber 56. Ari dugun mende gaizto usteldu ontan. 'Aux temps où nous
sommes, temps mauvais'. Or Mi 79. Mendeak bazoazin. 'Le temps courut'. Ib. 138. Urteak eta mende luzeak
zear. Ldi IL 53. Berri gaiten mende berriekin. Iratz 34. Bertzekilako mendeak baino / egun bat hobe zutarik
hurbil. Ib. 104. Eskual-herria bere legekin bizi zen mende ederrak. Lf Murtuts 50. Bortzgarren mendearen
ondarrerat. Zerb IxtS 101. Mende luzetan zeruko pakez gantzutua degu errixka atsegiña. NEtx Antz 151. Irlanda
berriz bere gain jarri da, mendetako engelandarren uztarria egotzirik. Mde Pr 238. Zu baitzera mende guzien
Egille ta antolatzaille. "Omnium saeculorum". Or Aitork 316. Segundu zitzaizkidan miñutuak; eta mendeak ere,
nik uste, berdintsu. Txill Let 39. XV-gn eta XVI-gn mende artekoak. Gazt MusIx 160. Urrezko mendeen aita.
"Siglos de oro". Ib. 109. Sei-zazpi mende Kristo jaio aurretik. Vill Jaink 32. Mendeen asieratik azkenerarte,
munduaren bazter batetik besteraiño. Ib. 178. Bortua beti berdin mendengatik: etxola, harrokak, arbolak.
JEtchep 55. Alta, sei urthe ez dira ba mende bat! Larz Iru 112. Pago-besoak, [...] / oroiketari eman diote; / joan
mendeak gaztearoa / il zuten. Biar... zer ote? NEtx LBB 254. Aspaldiko mendetan. "Si longtemps". Ardoy SFran
50. Hamaseigarren mende hastean. Ib. 37. XVIII-garren bendiaren barruan. Etxba Ibilt 453. Amodioan deus
etzuela aldatu mende berriak. Xa Odol 322. XVIII. mendearen lehen urteetan. MEIG VI 52. Bekatu larria
litzateke noski mendeari eta garaiari dagokion giro jakin hori ez itzultzea. MEIG III 106.
v. tbn. Harb 420. CatLav 24 (V 19). He Gudu 41. Monho 52. MarIl 1. Gy 252. Zby RIEV 1908, 606. Jnn SBi 51.
Laph 130. Elzb PAd 72. Elsb Fram 63. CatJauf 21. Prop 1906, 81. Ox 160. Zub 81. FIr 163. Izeta DirG 13. Zait
Plat 28. Erkiag BatB 61. Ibiñ Virgil 42. Alzola Atalak 114. Berron Kijote 125. Mente: Ip Hil 92. Casve SGrazi
128.
� (Sólo o acompañado de mila, miloi... para expresar un período de tiempo muy largo). "Long espace de temps
indeterminé. Mende batez eztuzu eginen lan hori, [...]. Mendeak iraunen duen etxea egin duzu" H. v. infra
MENDEAK ETA MENDEAK. � Milla menderen ondoan ere ezta parada faltako zerbaiten berretzeko. ES 194.
Bizi bedi milla mendez. Betiko pakea Fernandori. Lar Fueros 8. Lurrean hare izpi bezanbat milla million
mendez [erre]! Lg II 191. Miliun menderen ondoan orobat izanen naiz. Brtc 156. Mendez eta milium mendez
damnatuak pairatu dituzketela ifernuko thormenta lazgarriak. Dh 166 (167 mila menderik barnean). Mendeak
behar ziren, orduko denboran / herrixka egiteko, zituzten haizkoran; / non zen orai bezala hargin, karpinterik?
Hb Esk 10. Jainkoak etzerotala ez ehun menderen oinhazeak ez hurbilik ere galdatu. Dv LEd 217. � "Espace de
temps que l'on trouve long. Non egon zira? Mende huntan etzaitugu ikhusi, [...]" H.
� "Il se prend pour éternité" H, que cita a Gç. v. infra MENDE HANDIAN. � Beraz sekula eta bethi /
izendatzen duk mendea / edo ezperen deitzen dituk / biak eternitatea. Gç 175.
� (Como primer miembro de comp.). � Dirdaiez ikus egiña / mende-neurle dugun kurpil ariña. Ldi BB 138.
XVII gn. mende-asieraño. Gazt MusIx 160. XVI gn. mende-erdialdeko olertikera. Ib. 160. XVII gn. mendeondarrean.
Vill Jaink 43. Bosgerren mente hastian. Casve SGrazi 24. Mende-azkenetako idazleak. MIH 363.
Zaharra izateko [...] aski baitzen [...] azken mende-bihurgunekoa izatea. MEIG VII 168.
� Generación; conjunto de personas de una época. Cf. gizamende. � Egiaz erraiten drauzuet eztela iraganen
mende haur gauza hauk guziok egin daitezkeno. "Cet âge" Lç Mt 24, 34 (He jenderazione, Dv gizate, BiblE
gizaldi honetakoak hil baino lehen). Jenerazionea, signifikazione komunaz berzalde hartzen da adinagatik eta
mendeagatik. Lç Decl a) 3r. Kaltetik defenda zazu / gure galkor mendea, / eta zeure primezaren / benedika
jendea. Hm 76. Boz bitezi jendeak, / huna salbo mendeak. Ib. 103s. Zure iustiziez ere / boz ditezin jendeak /
zeren xuxentzen ditutzun / lehen-gero mendeak. Ib. 90. Hau aspaldi zinioen / agindu jendeari: / promes hau
aitzindu zeikan, / pobluen mendeari. Ib. 173s. Goza edo hil beraz! Labur eta on! [...] Atseginek ustelduz
gizontasuna, akhabo litezke laster mendeak. Hb Egia 122. Erakusteko mente güzier eztiala deus arrafüsatzen
ahal bere amari. Ip Hil 149.
�3. "Siècle, monde (dans la langue ecclésiastique). Mendean bizi direnak, ceux qui vivent dans ce siècle (sens
très rare)" Lh. � Probidenzia benedikatzen dute eta bere zorthea ez lezakete ganbia mendeko dohatsuen
zorthearekin. Mih 108. Profeta batek dioen bezala nahiago du Yaunaren etxean beheratua egon ezen ez
mendeko umien ohore eta distiaduraz bere burua inguratua ikusi. Ib. 93.
�4. "Duración. Orain egiten diren etxeek ez dute menderik" Asp ANaf. Cf. supra (1).
- BETIKO (BETIEREKO) MENDETAN, SEKULAKO MENDE(E)(T)AN. Eternamente, por los siglos de los
siglos. � Moment bateko nau penak neureganik irautzten, / nola bada sekulako mendetan dut iraunen? EZ Man
I 100. Tormentak sofri detzala sekulako mendean. Ib. 97. Adora zaitzatela beti / sekulako mendeetan. Gç 207.
Haren maitatzeko zeruan bethiereko mendetan. MarIl 105. Nere Jauna erregina bedi bethiko mendetan. Dv LEd
17. Nahiago dugu [...] atsegin ezdeus batzuz gozatu orai berean ezen-ez bethiereko mendetan. Jnn SBi 142.
- EGUN ETA MENDE. v. 2 egun.
- ERDI-MENDE. Edad Media. � Erdi-Mendeko egille-izenbako ereduzko ipuiñetan, [...] Chaucer-en
Cantorberyko ipuñetan. Alzola Atalak 148. [Laktantiu eta Augustin deunari] iarraituz erdi-mendean ere
Kistoren igarletzat aitortzen zuten. Ibiñ Virgil 42. � (Pl.). � Erdi mendeotan kornubiera aski bizi bazen ere.
Mde Pr 252. Erdi-mendeetako kornubitar testuak. Ib. 258.
- INOIZKO MENDETAN. Jamás. � Nihoizko mendetan hillen ezten [konszienziaren harra]. EZ Man I 101.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
291