Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
iragaiten hari dela [...] ebaki zazu laster [...] eta khen zazu uraren menetik. Dv Lab 124. Abilenak ihes egin
zuela eta bertzea [...] ezin urrundu zela aski laster Manuelen sagardearen menetik. Elzb PAd 45s. Bigarren
ohantze bat, zointan amaren menetik urrundu gazteek haren mintzoa baitute entzunen. JE Bur 212. v. tbn. Harb
360. Hm 127. � (Precedido de tema nominal nudo). � Populu salbatzeko gosete menetik. Hb Esk 63.
- MENEZ. (Precedido de bere). Espontáneamente, por su propia iniciativa. � Non, usterik gutxienean, bere
menez, asten dan Poli. [...] "Inazio gure patroi aundiya [...]". Anab Poli 88.
2 men (SP, Gèze), mein (H). �1. Momento, instante, época, sazón. (Los ejs. de meneko en Etcheberri de Ziburu
podrían quizá interpretarse como 'oportuno, conveniente, adecuado'). � Tr. Documentado en Etcheberri de
Ziburu, Argaignarats, Haraneder, CantIzp e Inchauspe. � [Hillak bitzturen dire]. Guztiak iaikiren dire adin
gordiñenean / eta gizonak indarra gehien duenean. / Haurrak bada men hartara dire aitziñaturen / eta agureak
ere harat gibelaturen. EZ Man I 81. [Arimari falta ariña] zaio azkeneko menean barkhatua. Ib. 117. Hura ohi da
Iaunaren sentenzia larria / hill beharrari menean iustuki egotzia. Ib. 48. Bañan hargatik ez tituk barkhatzen huts
larriak [...]. / Eztela aski meneko gaixtoen urrikia. Ib. 52. Iongoikoak deklaratzen daroe sentenzia / ezagutza
galtzerako menean egotzia. Ib. 58. Baita eri naizenean apheza abisatzera / sakramendu menekoak dathordan
ematera. EZ Man II 52 (H, s.v. meneko, traduce: "les derniers sacraments"). Arren bada andre kredit / guztiz
handitakoa / ardiats diezaguzu / fabore menekoa. EZ Eliç 397. [Gure Iauna, itsasoan] ez ondora bai ondora /
menera hurbilduak / eman zintuen salbora / zure dizipuluak. Arg DevB 215. Espos-arroparen eragiteko, ez egon,
espos dibinoaren aiñtziñera goateko menean yauntzi behar duzun mugaraiño. He Gudu 125. Iaunaren aitzinera
agertzeko menean. He Gudu (ap. H, que traduce: "au moment de paraître"). Zu zaitudan menetik. 'Du moment
que je vous possède'. CantIzp (ap. H). Galtatzen deizüt zure lagüngoa ene biziaren azken meneko, phüntü
izigarri hartako. Ip Hil 261. Birjina Maria, bere konzebizioneko lehen menian [...]. Ib. 14. Eta gure hiltzeko
menian merezi dezagün haren ahotik entzütia: [...]. Ib. 131. Amak haren sortzeko menian amets egin zian sorthü
ziala otso hüme bat. Ib. 54 (éste ej. podría quizás corresponder a MENEAN (v. infra)).
�2. (L ap. A, que cita a Ax). Momento difícil, trance. � Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu, Axular y
Duhalde. � [Eliz-Amaren Lege Sainduak] Sathan ere iziturik bidaltzen dik lezera / eta etsaia erkhartzen nahi
dugun menera. (Interpr?). EZ Man I 28. Arren zeruetan adi zazu ene othoitza / zein egiten baitut menak
khexaturik bihotza. EZ Man II 115. Egiten ezpadut kontu zure legeaz / mehatxatzen nauzu pena fiñamendu
gabeaz. / Men hartan naiz (Iongoikoa) huts egin dut legean. Ib. 71. O Iainko Semea, arren / [...] zaren ene
ararteko / herstura eta menean. EZ Noel 142. Ez gaitzatzula bada othoi, / abandona menean, / bañan zagozkigu
hurbill / bethiere aldean. EZ Eliç 290. Orduan da mena, orduan da mina, orduan da azken adina eta peril
guztien gaiñeko perila. 'Entonces es el extremo, entonces es el momento crítico'. Ax 188 (V 127). Juduek hilarazi
zuten Jesu-Kristo, bere nahitarat hiltzeko menean ezarri zena. Dh 222. Juduek gisa guzietara eskarniatu
[...] zuten Jesu-Kristo. Giristino sakrilejoak are tratamendu izigarriagoen errezebitzeko menean ezartzen du. Ib.
221.
�3. (B, BN; H, que cita el ej. de Ax). Ref.: A; A Apend. "Necesidad" A. "(B), dependencia" A Apend. �
[Aberatsak] nehoren men gabe, berak baitu bere dina eta behar duena. Ax 190 (V 128).
- MENEAN. (Precedido de sintagma vbal. con suf. -t(z)eko). A punto de. "Hiltzeko menean zelarik, quand il se
trouva en danger de mourir. Zurubitik erortzeko menean izan naiz, j'ai été sur le point de tomber de l'échelle" Dv
� A. v. infra MEN-MENEAN (c). � Tr. Documentado en Etcheberri de Ziburu, Argaignarats y autores
septentrionales de los ss. XVIII y XIX. Son escasos los ejs. del s. XX. � Ezen gose gaitzez gare fiñatzeko
menean. EZ Man II 146. Ikhusteko non nabillan / ala zure ondotik, / ala menean nabillan / hastanzeko bidetik.
Arg DevB 229. Gure artha guzia behar da izan gure bizia gehiago saindutzea [...] gure nekheen saria izateko
menean bagiñe bezala. Ch I 19, 6. Bere erregelatik urruntzen dena osoki galtzeko menean da. Ib. 25, 7 (SP
erorteko peril agerian da). Lauster egizu ni laguntzera; ene etsaien eskuetara erortzeko menean naiz. He Gudu
115 (v. tbn. 136). Ikhusi zuenean hiri hura hartua izateko menean, su eman zioen bere palazioari. Lg I 347.
Armada oso bat galdua izateko menean aurkhitzen zen ur eskasez. Ib. 369. [Aingeruak] adiarazi zarotzun
Jinkoaren ama billakatzeko menean ziñela. Mih 29. Zerutik desterratua eta ifernuko surat erortzeko menean,
horra zure estatua. Brtc 172. Jesu-Kristori, / hiltzeko menean / zenean jarri / baratze batean, / odolez izerdi, /
zitzaion etorri / zerutik aingeru bat. Monho 94. Gogorxko zerbaitek yotzeko menean / zu kausi zaitezkenean /
kolpea hartzetik zu begiratzeko. Gy 92. Afrikanoek [...] [Espainiarat] egin zuten gaindi, / zortzigarren mendea
hasteko menean. Hb Esk 49. [Nola] hiltzeko menean den bezperan oilasko hexur bat zintzurrean gelditurik! Elzb
PAd 60. Eritü zen ama hori eta hilzeko menian jarri. Ip Hil 115. Urean egotua naiz bi orenez, eta zenbat aldiz
ur-zolarat jausteko menean. Prop 1905, 233. Eta gero, lephoa eta bizkarra hausteko menean, izerditan,
odoletan. Barb Leg 141. � (Precedido de part.). � Yuliano kondeak alaba kaustean / esposatuagabe, haur egin
menean [...]. Hb Esk 49. Gero hainitzek lana, zorren pagatzeko; / erreka yo menean, khexamenak yoko. Ib. 209.
- MEN IZAN (intrans.). "(BN), tener necesidad. Hori ezta nehoren men, no tiene necesidad de nadie" A. "(L),
désir violent, soif de" Lh. � Presondegian dagona ba daki eta edozeren men izango dana, edozeren bearrizana
izango dauana. Erkiag BatB 194.
- MEN-MEN. a) Momento, instante. � Ez men men bat ere zu gabe. Arbill III 21, 21. Eta oren eta men men
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
283