Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
Lecl, VocBN, Gèze, H; mea- Mic 5r, Lar, Añ, VocB), metu (V-gip; Zam Voc), beatu (Lcc), betu (Lcc). Ref.: A
(meatu); Lrq (mehatu); Etxba Eib (metu); Iz ArOñ; Gte Erd 301. � (Aux. trans. e intrans.). Adelgazar,
enflaquecer; hacer(se) más fino. "Mehatzea, amenuiser. Mehatu zara, devenu maigre" SP. "Adelgazar",
"atenuar", "extenuar", "sutilizar" Lar y Añ. "Aguzar" Añ. "Asko metu da arixa eta eten biarrian dago" Etxba
Eib. "Urria metutzia al da, sinistu ezindako neurrira, es posible adelgazar el oro [...]" Ib. "Ametzari azala
mehatuz joan zako (BN-ciz)" Gte Erd 301. v. argaldu, mehartu, mehastu. � Tr. Documentado al Norte desde
la primera mitad del s. XVII; al Sur se encuentra en Añibarro y algunos otros autores desde finales del s. XIX.
La forma propia de la tradición septentrional es mehatu (salvo para Etcheberri de Ziburu y Goyhetche que
emplean mehetu). Al Sur meetu supera ligeramente a meatu. Hay además metu en D. Agirre, Lauaxeta, Lizardi,
en un ej. de Ezale y en BasoM, y meitu en Orixe (junto a meatu). � Huna itzala / non den mehetzen, / alba
gorria / berriz agertzen. EZ Eliç 199. Ene ahuenak halako fazoinez mehatu naute non ene hezurrak lothurik
baitaudez ene larruari. Gç 47. [Orduan idia] mehatzen baita hetikatua balitz bezala. Mong 587. [Bakezko
yuieak] makhurrik gehienak zituen xuxentzen / eta abokatentzat gaphoinak mehatzen. Hb Esk 110. Hain gizon
askarra lehen, orai hola mehatua; kasik itxurarik batere gabe! Prop 1976-77, 38. Orra non dan eguzkia! [...]
Laiñoa metzen dijoa! Ezale 1898, 198b. [Burdin ziria] eremaitea gero ungidearen gainerat [...] mailu ukaldika
mehatzeko. JE Bur 59. Urte xarrek biak hunkitzen eta mehatzen, araberan. Ib. 118. Janik bazka on / etzen beldur
meha. Ox 99. [Uhina] lehertzetik ahuldua, izurrak izurraren ondotik mehatua. JE Ber 79 (v. tbn. 16). Zonbait
egun hartan beti mehatzen ari zen emazteki tristea eta indarrak ere bazoazkion. Lf Murtuts 32. Ni naiz ola
zarrean deitua igela; nik meetzen det burnia nai dedan bezela. NEtx Antz 18. Janarien urritasunez urdailla
mehetzen eta zimurtzen joan zitzaion. Etxde JJ 183. Azpian genduzkan itzala luzatzen ari da eta mehetzen. MIH
294. v. tbn. Mehatu: Dv Lab 278. Barb Sup VI.
� Perder fertilidad (la tierra). � Uholde hartzaz gero lurra ere mehatua eta flakatua gelditu zen. Ax 119 (V 79).
Xori ongarria erabili ondoan lurrak mehatu eta agortu zeraizkotela. Dv Lab 175 (v. tbn. 178). v. tbn. Mehatu:
Zby EE 1893b, 409.
� Zeren batzuek mintzo baitira hitza luzatuz. Bertzeek laburtuz. Bertze batzuek mehe edo hitza mehatuz, eta
finean bertze batzuek mintzoa lodiegi eginez. ES 133.
� Afinar (el entendimiento). � Elexako Aita Santuak meatu dituez euren adimentuak, zorroztu ta ondo euren
lumak, andizketako Ama Birjiñaren alabanzak. Añ MisE 121.
� Afinar, suavizar (la voz). � Hunen mintzoa harturik / eta boza meheturik [...]. Gy 113.
� Flaquear (la paciencia, caridad, etc.). � Adiskideen eroapena meetu ta eteteko zorian ipinten dodala. Ezale
1897, 151a. Karitatea ari zaiku mehatzen. Herr 16-4-1959, 4.
� mehatu (Dv � A, H), metu. Afilar. "Sega mehatzea, amincir, rendre tranchant le fil d'une faux. Orratzaren
mokoa mehatzea, aiguiser le point d'une aiguille" H. � Metu egixak agiñak! "Afila esos tus dientes". Laux AB
57 (v. tbn. 93). Idazkortzak metu. Ldi IL 71.
� Aligerar. "Ur gehiegik salda mehatzen du" H. "Ura geittuta metutzen dabe esnia" Etxba Eib. "Esnia metzia
ura geittuta" Ib. � Gero, mosaikari ongi behatuz ere, ez zitzaioen nihondik iduritzen, koloreak hedatuz,
mehatuz, legunduz egina zela baizik. Prop 1908, 40 (ap. DRA). Zabaletakoen odola metu egin dala uste det. Ag
G 224. Odolak meetutzeko / zerbait bear degu. Auspoa 94, 99.
� Gastar, desgastar. � Isturitzen arkitu izan diran [...] lurgorrizko tresnatxo batzuek: danak, erabilliaz labandu
eta meatuak zeuden. JMB ELG 46s. Igurtziz erabilliaz meatutako burdin-artxabalak. Ib. 30.
� mehatu, meitu. Hacerse ligero, sutil. � Itzali bedi nai badu itxura; [...] meatu bedi, argi biur bedi, itzungi
bedi. Or QA 165. Itz au iñolako sarkor eta mee da, anima bera ukitzen baitu. Anima [...] garbitu ta meatu baita
onara orduko. Ib. 183. Munduari uko egin dioten aiek bestek ez dute sumatuko Zure ukitu legun ori, beraiek ere
meitzen dirala, mea mearekin egokituz. Ib. 182 (v. tbn. en la misma pág. otro ej. de meitu).
� "Elurrak meatu egin dira (G-goi, AN-gip-5vill, B), elurra mehetu egin da (G-azp)" Gte Erd 89 (junto a
elurrak asko urtu dira, lurmendu dau, etc., de otras zonas). � Gero, elurrak kendu ez baiñan bajatu egin zituan
asko; elurrak metu egin zituan. BasoM 93.
� Ralear. "Ileak mehatu zazko (BN-baig)" Gte Erd 164 (junto a ilea mehaztu, illea arindu, illea txartu, etc., de
otras zonas).
mehetxa. "Meetxa (V-m), delgaducho" A.
mehetxo (G-azp ap. Gte Erd; Urt, Lar (mee-)), mehetxu, metxo (Lar, s.v. emmechar), metxu. � (Dim. de mehe).
"Ciccum, [...] larru mehea, larru mehetxoa" Urt V 21. "Delgadito" Lar. "Agnus [...] ala derizte argizki meetxo
biribil batzuez eginikako bildotxai" Ib. "Haize mehetxoago atera du (G-azp)" Gte Erd 148. � Adar metxo bat. It
Fab 144. [Talo] mehetxuak / [...] arintxo erretakoak. AB AmaE 369. Aize meetxu batek igurtzia. Erkiag Arran 7.
Zigarro argal eta metxu bat. Erkiag BatB 18.
mehetzaile. v. mehatzaile.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
269