Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
zebillena, / ija sendaturikan / dagolako dena. Enb 197. Bere senarra errena, bi makuluren gañean zebillena.
JAIraz Bizia 39. Bere txispa makulutzat zuala, nekez ta arrastaka zetorren. NEtx Antz 138. Makuluak, damurik,
ez dira gorputzaren atal naturalak. MEIG VI 115. v. tbn. JanEd II 55. � Báculo (de obispo), cayado. � Ango
makulu ta argiontziak! / Ango zillar ta urreteri / ikusten zuan kristau-begiak! SMitx Aranz 93. � (Fig.). Báculo,
muleta; apoyo, ayuda. � Euskel-aldizkari bat atsegina izateko ez dula erderaren makulorik bear. EG 1956 (7-8),
2. Erraztasun hori makulurik gabe erdietsi da, orrialde-azpiko makulurik gabe, alegia. MIH 360. Makulu hori
gabe neurtitza motz gelditzen zelakoan. MEIG IV 118. Irudimena bakarrik mintza daiteke, arrazoizko makuluen
laguntzaz, onenean ere. MEIG VI 115. Axularrek diazaio eta horren kideak soil-soilik darabiltza, beste
makulurik gabe. MEIG VIII 100.
1 makur (V-m, AN-gip-larr-5vill, L-ain, B ap. A; H, VocB; -kh- SP, Dv, H), makor (Lh). � Tr. Documentado
en todas las épocas y dialectos. Al Norte se encuentra tanto la forma con oclusiva aspirada (más frecuente en
autores antiguos) como sin ella, incluso ambas formas en un mismo autor (Zalduby, Oxobi, Zerbitzari, Barbier y
Lafitte). En DFrec hay 65 ejs. de makur, 19 de ellos septentrionales.
I (Adj.). �1. Retorcido, perverso; vicioso; injusto; malvado, malo. "Bihotz makhurra" SP. "Emazte makhurra du
gizon horrek, cet homme a une femme acariâtre. Haur makhurrak ditu, il a des enfants rebelles, désobéissants,
difficiles à mener, revêches. Gizon makhurrarekin duzu egitekoa, vous avez affaire à un homme
d'accommodement difficile" Dv. "Begira zaite egitate makhurretarik, préservez vous des actions injustes,
déloyables, que l'honnêteté réprouve. [...] Urhats makhurrak dire hoiek, gaizkira daramate, ces démarches ne
vont pas droites, elles mènent au mal. Irakaspen makhurrak, leçons, enseignements mauvais, corrupteurs. [...]
Nork egundaino ikhusi du holako gizon makhurrik?, qui jamais a vu un homme si mal fait?" H. AxN explica
lukureriazkoak (421) por irabazi makurrak. � Sathan bihotz makhurrak. EZ Man I 53. Libratuko zaitu
iujeamendu makhur hek pitzten derauzkitzuten fuineko khe gaixtoetarik. SP Phil 345 (He 348 makhur). Xuxen
zazu ene borondate makhurra zurearen arabera. Ch III 50, 6 (Leon nahikunde makhurrak; SP makhurtasuna,
Mst, Ip okherreria, Ol, Pi okertasuna). Hausi makhurrak edo zuzen kontrako konpensazioneak. CatLav 136 (V
71; v. tbn. hauzi makhur en Brtc 64). Edate ta joko makur guziak konfesatu. Mb IArg I 95. Mundu eroak bere
lege makur ustelekin erakusten duen antuste ta arrotasuna. Ib. 72. [Nausiak] nola nahikoak izan daitezen edo
onak eta eztiak edo gaitzak eta makurrak. Mih 75. Gurutzefikatu due beren aragia bere griña makur ta gura
gaistoakin. AA III 274. Nere nausi onentzat ninduan makurra. It Fab 257. Beren lanbide makurra estaltzeko.
Lard 49. Nik, naizen ez deusak, elhe makhur bat-ere ezin jasan! Dv LEd 4. Mundueri agradatzeko intenzio
makurrareki (Ibero, s. XIX). FLV 1988, 148. Egiten batuzue / kontratu makurrak, / nor berak jasanen tu /
ondoko malurrak. Bordel 127. Arrebak, ez jakiñik Patxin intentzio makurrak, sinistu zuan. Apaol 105. Hain
aphaletik igaiteko tronura, / lausengatuz jende makurra. Zby RIEV 1909, 228. Izpiritua osoki makhurra, osoki
gaixtoa. Elsb Fram 152. Gauza makur guzietan, hazkarrena nausi. Lap 411 (V 187). Jaidura makhur eta
bihurriak. Ib. 66. Erlisionearen etsai makurrenek berek laudatu dute. HU Aurp 112. Balinbada Espainian aztura
zoro makurrik, hori da zezen-kurtsetako hori. HU Zez 76. Jujatzeko hau xuxena dela, hura makurra, hunek
gauzak alde dituela, harek kontra. JE Bur 108. Kurruka makurrak, azpikeriak, lapurretak. Ag G 259. Galdegin
nion ia zer zerizkion Santa Cruz apaizaz eta makur samarra izan bear zula. Or SCruz 86. Zonbat burraso makur
/ mende triste huntan! Etcham 182. Entzun zer dion epailari makur orrek. Ir YKBiz 342. Gizaseme makur ura
nolakoa zan larrugorrian ikusi-ezkero. Ldi IL 49. Sinheste makurrak. Zerb IxtS 115. Galdu bear dek / ire aginte
makurra. SMitx Aranz 71. Irriki makur guztietatik ikuzirik, biok orban-gabeturik. Mde HaurB 97. Nere biziko
dollorkeririk makurrena egin ondoren. Etxde JJ 71. Arrandi makur orrekin, Zure argitik alde ta zurtz.
"Impiam". Or Aitork 104. Bere maitearen amodioaz dudatu. Egia da, lagun tzar batzuek berri-makur batzu
igorri ziozkaten. JEtchep 63. Joera makur ta esan eziñekoaren menpe jarriko dau. Erkiag BatB 153. [Bizitza]
gizonaren okertzerik eta gaiztotzerik makurrena jotzen dute batzuen batzuek. Vill Jaink 177. Hau, oro konda,
etzen mutiko makurra. "Répréhensible". Ardoy SFran 105. Fandrontzeneko nausi makurrak / irakitzen du
gezurrez (Sal). Balad 242. Gebarako judu euskaldunei jokaldi makurra jokatu ziotenak. MEIG I 223.
v. tbn. Ub 11. LE Urt ms. 136v. Arr GB 142. Elzb Po 207. Legaz 47. AB AmaE 236. Sor Bar 22. CatJauf 29.
CatUlz 49. Inza Azalp 89. Lek EunD 33. EA OlBe 80. Lf in Zait Plat XVI. Zait Plat 125. Arti MaldanB 220.
� (Tema nudo, usos advs. y predicativos). "Lege ordenántza, zuzen eta makhur diren gauzak klarki adiarazten
dituena" Urt I 49. "Makhur bazabiltza eztuzu azken onik egiñen, si vous vous comportez mal, vous ne ferez pas
bonne fin" H. � [Alferrek] nahiago dituzte bertzeren onak zuzen edo makhur hartu eta bereak ere bahitu eta
saldu, trabaillatu baiño. Ax 43 (V 27). Arren nagotzu bada [...] nihortaz gaizkirik ez erraiteaz, ez xuxen, ez
makhur. SP Phil 353 (He 355 makhur). Jankoikoak agertzen diela gaizki ta makur dabilzanei ere zerurako bide
zuzena. Mb IArg I 116. Mundu hontako egitekoetan ere trebes eta makhur ibiltzen ohi dire. Dh 197. Gu bethi
miserian, / asean bertzeak: / makhur dire, zioten / holako legeak. Zby RIEV 1908, 772. Kitzikatu gibeletik,
makurrago joan diten, gaizki gehiago egin dezaten. HU Aurp 138. Han erasten dituztenak, xuxen edo makur,
egun hartako kabalen, merkatuaren, hunen eta haren gainean! JE Bur 170. Adiskide ta lagunekin makur
jokatzen ziran. Or SCruz 90. Betiko sulezera bidaliko du Yainkoak mundu onetan makur ibilli dan kristaua. Ir
YKBiz 284n. Itzez itz makur ar zitekena. "Perversitatem docere". Or Aitork 131. Makur jokatu zuela, alegia,
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
24