Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
"Eskolakuak giñanian, matxin-garratzak batzen genduzen, egarrixa kentzeko" Etxba Eib. � Ik, txotxo,
matxingarratzak yan dozak. A BGuzur 111.
matxingonagorri (V-gip). Ref.: EI 381; Etxba Eib. � Mariquita. "Matxingonagorri bixar euskilari, bixar
euskixa etatze ezpok infernura juan adi (V-gip)" EI 386. "La coccinela. Es nombrada con este estribillo: Eurixa
ta euzkixa, Martiko egualdixa; euzkixa ta eurixa, matxin-gona-gorrixa" Etxba Eib.
matxingorri (V-ger-m-gip). Ref.: A; Elexp Berg. �1. Mariquita, coccinela. �2. Demonio. � Erodes, erromatar
gudariak, matxingorriak, Apostoluak, Malko, Barrabas eta abar abar eleiz-antzezkizun orietan azaltzen dira.
Lab EEs 1923, 102.
matxingorringo, matxingorrigo (V-gip ap. A). �1. "Saltamontes" A. � Arein solo-frutuak matxingorrigoari
emon eutsazanean. Ker Ps 78, 46. Arrak itzi ebana, / matxingorrigoak jan eban. Ker Ioel 1, 4 (Dv xartal, Ol otti,
BiblE matxinsalto). �2. (V-gip ap. Iz ArOñ; A Apend). "Coccinela" Iz ArOñ.
matxinkalaña. "Matxínkalaña baiño lusíao don, v. gr.: se dice de una raíz larga que no se puede sacar" Iz ArOñ.
matxinkirrillo. "(V-och), caracol. En V-och se recrean los niños dirigiendo al caracol esta fórmula y
ejecutándole: Matxin, adarrak ataraizak, bestela ilgo aut" A.
matxin-mahats. "(G-to-bet), nueva vid silvestre" A.
matxino. v. matxin. �1. Rebelde, amotinado. � Gurago eubela [...] matxino eta eriotzagilla zan Barrabas
baño. msOñ 11r. Matxinoak Azpeitin / Jesus-zigortzaile. Or Eus 211. Mendi-lerroko basagerlari, / langile ta
matxino. Azurm HitzB 63. � (Uso adj.). "(V-gip; FSeg), rebelde, levantisco, huraño" A. �2. Ferrón, obrero de
una ferrería. � Matxinoen poza / beti, tiriki-tauki, / mailluaren otsa. Or Eus 211. �3. (V-gip). Ref.: Etxba Eib;
SM EiTec1, EiTec2 130, 134. "Martillo pilón para estampar" Etxba Eib. "Prensa de forja, martillo pilón" SM
EiTec1. �4. Saltamontes. � Matxiño guztiak txin txin txin hasi ziran saltoka. Osk Kurl 205. Hartu matxiñozainaren
txapela. Ib. 205. �5. "Animal fuerte" Iz ArOñ. �6. "Mote con que se llama a los de Araoz" Iz ArOñ.
matxinokeria. "Matxíñokeixaak, dar palizas, etc." Iz ArOñ (s.v. matxiño).
matxinoti (V ap. Arzdi). � Martín pescador. "(Alcedo ispida)" Arzdi Aves 162.
matxin-saltari (V-gip ap. A), matxino-saltalari (G-goi ap. A), matxin-saltulari (V-arr-oroz ap. A). �
Saltamontes.
matxinsalto (V-m-gip, G-goi-to, AN-larr), matxisalto (Lar, Hb ap. Lh, H), matxitxalto (Lar, H (-chal-)). Ref.:
A; Elexp Berg. � Saltamontes; langosta. "Caballeta, insecto como langosta, que no hace daño" Lar. "Saltaren,
especie de langosta" Ib. "Saltamontes, langosta de campo" A. v. martinsalto. � Matxin-salto bat ikusi duenak.
Vill Jaink 73. Matxinsaltoek dena jan dute. BiblE Am 7, 1 (Dv xartal, Ol otti, Ker matxingorrigo).
matxin-saltokari (V-gip), matxin-saltokalari (V-gip). Ref.: Iz ArOñ (matxin-saltokaixa); Etxba Eib; Vill
(comunicación personal; matxin saltokalarixa). � Saltamontes.
matxin-sukalde (Gc ap. A; Hb ap. Lh), matxisukalde (Añ, H (+ -kh-)), matxitxukalde (Lar, H (-chu-)). �
Casero, que no sale de casa. "Trashoguero, perezoso" Lar. "Torreznero, que no sale de sobre el fuego" Lar y Añ
(� A, aunque éste da la forma matxin-). "Casero, el hombre que sale poco de casa" A. Azkue da tbn. matxinsuzale,
que dice tomar de Añibarro, pero éste trae sólo su zalea.
matxintapakari. "Matxíntapakaarixa, el carnero" Iz ArOñ (s.v. tapakaarixa).
matxinzale, matxintzale. � Rebelde. v. matxinada-zale. � Gaztetasuna berez dun matxintzale, naiz ta alboan
zirikatzaillerik ez euki. Amez Hamlet 34.
matxisalto. v. matxinsalto.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
229