Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
matxakatu. "Machacar" Lar (que lo deriva de ma(ha)ts). � Au prejitutakoan, matxakatzen da biziro motralluan.
Cocinan 31.
matxal. "(V-arr), vómito" A.
matxalen. � (Mujer) indecente. � Sarri matxalen izatera etortzen dira, ta au... lizuna dan gauza da. M.A.
Iñarra Ezale 1897, 340a.
matxan. "Verenda mulieris (V-ger-m)" A Apend.
matxango (V-m ap. A). � Mono; (fig.) persona fea. � Itxurabako matxango onen aldian milla bidar yaiuago
nazan oneri. "Non sono mostruoso". Otx 76. Ako matxango buru-andija agertu yakuna berton! Ib. 146.
matxantto. � Dim. de matxan. � Ezti bakhanez bethea / zure matxantto maitea. Mde Po 95.
1 matxar (V-gip, L-côte), matzer (Dv, A). Ref.: A; Elexp Berg. I (Adj.). �1. "Deforme, defectuoso" A.
"Defectuoso, deforme, de mala calidad. Bastante matxarrak dare aurten tomatiak" Elexp Berg. � (Ref. a
personas). � Gizon matxarra bera ta ezaña baño ezañagua. "Difforme". Otx 11. Itxura matxarreko andratxu
batek. "Di aspetto molto difforme". Ib. 105. �2. (V-arr-arrig-oroz-m-gip, R-uzt ap. A; Izt 107v). "Ruin, bajo,
despreciable" A. � Egiñen aipagarrienak egitearren, emakume matxarrena bezela, iltzera omen dijoa. 'De
indigna manera'. Zait Sof 180. �3. "(V-m?-oroz?), enjuto, encogido" A. �4. "(L-côte), bezudo, hocicudo" A. �5.
matxer. "(L), desportillado" Lander (ap. DRA). Cf. matzertu.
II (Sust.). �1. "(V-oroz-m), castaña hueca" A. �2. (V-m-gip), txamar (V-gip). Ref.: A (matxar, txamar); Elexp
Berg. "Mazorca desgranada de maíz" A. "Txamar (V-gip), mazorquita de maíz de pocos granos" Ib. "Mazorca de
maíz defectuosa. Matxarrak txalei emuten jakue" Elexp Berg.
2 matxar (G-to-bet, R-uzt). Ref.: A; Zt. � "Acial, tenazas de madera para abrir erizos de castaña" A. "Tenazas
para coger o recoger erizos de castañas (no para abrir)" Zt (comunicación personal). v. 1 matxarde.
3 matxar. "Edúr-matxarra, el poco de nieve. Edúr-txamarra" Iz ArOñ. "Edur-matxarra, nevada pequeña y
mala" Ib.
matxarda. v. matxarde.
matxardatu (SP (sin trad.), que cita a EZ). Cf. matxarde.
matxarde (AN, L, B, BN, S, R-uzt; SP, Urt I 192, H), matxarda (S; Gèze � Dv, H), matxardi (S). Ref.: A
(matxarde, matxarda); Lh (matxarro); Izeta BHizt2.
I (Sust.). �1. Apoyo en forma de horca. "Puntal para sostener ramas abatidas" A. "Horquilla colocada para
sostener las ramas repletas de frutos. Sagarrondo orri matxardia patu diogu" Izeta BHizt2. � "Fulcrum" SP. �2.
(L? ap. A � Urt Gram 24). Tenedor. "Fourchette, matxardea" Urt Gram 24 (reemplazado por sarfurtxa). �3.
(G, AN-5vill, B, S), matxarda (V-gip, G-goi-to-bet), motxarde (Aq 294 (G, AN)), motxarda (-ia det., V-gip).
Ref.: A (matxarde, matxarda); Urkia EEs 1930, 48; Lrq; Arin AEF 1960, 73; Iz To (matxarda), UrrAnz
(motxardia); Zt. "Horquilla o tenacilla de palo con que se desgrana el erizo de castaña" Aq 294. "Matxarde,
matxarda, tenazas para coger o recoger erizos de castañas (no para abrir)" Zt (comunicación personal). �
Matxardea. Izt C 232 (en una lista de utensilios). Lakatz-biltzeko matxarda (bi-ortzekoa) dizu / Garazik etxean
âztu. Or Eus 74. Gaztain-urtume urtxilarekin / egiten dio matxarda. Ib. 76. � "Matxarda baño areago jarduten
da (G-azp)" Gte Erd 291 (junto a berriketari, berritsu, eleketari izan, de otras zonas). Cf. infra II (2). �4. (H),
motxarde (Aq 293 (AN)). Horquilla. Cf. VocNav s.v. macharde. � Sarde edo matxarde hoik raketaren pareko
tresna batzuk ziren. Herr 5-9-1957, 3. �5. (BN-arb-ad; Dv, A), matxarda, matxarre (AN-erro, Ae), matxarra
(H). Ref.: A Aezk 296; JMB AEF 1926, 16; EI 385; CEEN 1970, 350. "Parrilla de mano en que se cuecen las
tortas de maíz" A. Cf. VocNav: "Machadre, utensilio de cocina para tostar el talo o torta de maíz (Garralda,
Aezcoa)". v. 1 matxarro. � Erropa-maia kuperrezko matxardarekin. Ol Ex 35, 16 (Dv krisel, Ur erreja, Ker
ondope, Bibl y BiblE sare). Kuperrezko matxarde bat sare irudiz. Ib. 27, 4. �6. "Partie courte et fourchue du
brancard d'une charrette" H. �7. matxarda (G-nav). "Tronco con muescas para subir a árboles" Ond Bac. Cf.
VocNav: "Macharda: escalera rústica hecha con un tronco delgado y clavijas laterales. Se usa comúnmente para
subir a los árboles y colocar los cimbeles en la caza de palomas (Barranca)". �8. Tenazas. � Matxarda bat
eskuan artu ta sutan goritzen daukan karaitz potor bati eltzen dio. ZArg 1958, 174.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
226