Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
sust.).
- MAKAKORROZ, MAKAKORRUZ. Bramando, rugiendo. v. makakorroka. � Inpernu dana makakorroz /
asi dedilla bat-batetan... JKort EuskOl 1931, 32. Jantzi kaskoz eta larruz, / motorretan makakorruz. Auspoa 98-
99, 241.
makakorroka, makakorruka. � Rugiendo, bramando. � [Gaiztoak] au pusillakin eta ura pistolakin, danak
makakorruka azaldu ziran. Sorarrain Lili 110. Gure artean bazkal-orfeoiketak izan oi diranez: makakorroka
baitipat, noski. SMitx Unam 107. Heldu ginen helburu nagusira [...], nahiz orro eta makakorroka maizegi ibili.
MEIG IV 112.
1 makal (V, G, AN; Añ, Izt, Dv (V, G), H (V, G), Zam Voc; makahal Dgs-Lar 8), makail (H (+ makalla det.)),
makel (H (-kh- L, BN)), mahel (H (L, BN)). Ref.: A; Iz ArOñ; Etxba Eib; Elexp Berg. � Tr. Documentado en
autores meridionales (tbn. en Mirande) durante los ss. XIX y XX. La única forma atestiguada es makal. En
DFrec hay 20 ejs. de makal.
�1. Débil, flojo; enfermo; torpe, malo, incompetente. "Valetudinario, osasun maskarra, maskala, makala" Añ.
"Fatal", "flojo" Izt. "La persona que aparentando en su traza que hace algo o mucho, nada hace, makal arro" Ib.
(s.v. aparentar). "Flaco" Dgs-Lar 8. "Amelua baiño makalagua" Iz ArOñ. "A umia beti izan da makala" Etxba
Eib. v. 1 akal, 1 erkin. � Arrotz ta erbestekuak makal, baldan, baldres [...] ta dongaak diriala. Mg PAb 167.
Asto makal, argal, pisuaren pisuz makurtu ta obendua. VMg 45. Biarrian atzeria ta makala dalako. JJMg
BasEsc 214. Neska epel bat edo mutil makal bat. fB Olg 62. Englandarrak uste eben arek gizonak makal batzuk
izango zireala, baña ikusi eben eurak baña inddartzuagoak zireala. Echta Jos 147. An gelditu ziran autsez
loituta, miñez ta negarrez, txiki, mengel, indarge ta makalak. Ag G 73. Ia, Prakerre, gogor, arraiua, eztagijela
esan makalak garanik! Kk Ab I 32. Sabela eukitzen dute aundiya eta eroriya [...], beti makalak, ikastolan
atzeratuak, gankorrak eta bildurtiyak izugarri. IArt Itzald II 45. Lurrari-itsatsi / mendizale makal unatu iduri.
'Flojos alpinistas'. Ldi BB 120. Langille baldar, zorrozle makal. Or Eus 305. Ardi makala beroak jota / egunerdian
abaro. Ib. 319. Txarto biziaz langille sendoen ordez, langille gexoti, erkin eta makalak etorriko litzakez.
Eguzk GizAuz 180. Makala alena! Ez dago kirtenondo motela! TAg Uzt 283. Ororen atsedena irabaziko zuen
gorputz makal horrek. Mde HaurB 101 (v. tbn. Pr 288). Seme-alaba makalak badatoz, lanerako eztira gauza.
And AUzta 37. Arro aundia ezaguna da, / [...] goian dagonai ondo igortzi / eta zapaldu makala. BEnb NereA
262. Emaztia, andrakumia zanetik, makalegixa izango zala zeregiñ artarako. Etxba Ibilt 470. v. tbn. Zav Fab
RIEV 1907, 95. A BeinB 58. Zait Plat 71. Osk Kurl 158.
� (Añ). (No ref. a personas o animales). Débil, suave, flojo; de mala calidad. "Ajado" Añ. � Osagarri makal,
indarbagako luzabidiak dakarrezanak ta bardin osagille nagi, baldan ta ardura gitxikoak. Mg PAb 203. Orduan
izango da esperanza otz epel makal il bat. Añ MisE 176. Geure osasuna sendua edo makala. fB Ic I 79. Zenbat
bizijago edo makalago diran pasinoe ta leenagoko ekandu txaarrak. JJMg BasEsc 244. Geure ariman isten
daben espiritu makalaren ta jausijaren irudi egijazkua. fB Ic III 274s. Oben eta aitaren / asnase makala. Echag
109. Osasunean irmetu ta pijotu zediñ, bada makala ta erdigaldua zerabillen. Aran SIgn 75. Belarri makal
pestie, / bata bezela bestie. Noe 47. Gizonak daukaz orditu ezkero / beren adina makala, / burua astuna, kaderak
zoro / eta gomutea argala. Azc PB 76. Itzaurre makal onen ondoren datozen orri ederretan ageri dira gauza
egoki jarriak. Etxeg in Ag AL 6. Besteen gauza guztiak, erkiñ, makal, zirzill, motel, txiro, doillor da
guzurrezkoak iruditen iakoz. Ag AL 121. Zuaitz batzuek osto berri makalez jantziak. Ag G 43. Nire besua ta
azkorea, barriz, bata makala ta bestia zorbatzik bakua dira. Kk Ab I 3. Neure sinismen makal au indartu ta
sendotu egidazu. KIkV 115. Euskera pizteko ere, aren izena ta bizitza ez dira alderdirik makalenak izango. Or
SCruz 8. Beti izan dira erri makalak eta laster ondatu dira. Kk Ab II 110. Beso makalak eta / agiñak zorrotzak.
Tx B III 65. Beste bat argitara gabea "Arrats Gorri", oiek baino batere ez makalagoa. Or Y 1933, 405. Okerbideetara
etziña dagon aro makal ontan. Ldi IL 86. Zaldizaiaren ibilli makala utzita, basopeko bidetxiurretatik
sartu ziran. TAg Uzt 76. Ez al daki itzalean makalagoa izaten dala belarra? Munita 95. Oin makalak ditu beraz,
ustekizun horrek. Mde Pr 327. Usnari zerate zuek, lur ontako alde makalak ikertzeko etorriak. Ol Gen 42, 9 (Ker
makal; Urt flako, Dv minbera, BiblE zaindugabe). Emaztea ere alderatu zitzaion arpegia emanik eta ez
makalena. Anab Poli 102. Lur gaixo au pozik, / poz gaixoez. / Lur makal au pozik, / poz makalez. Gand Elorri
156. Gizartearen onura, oiñarri. Oiñarri makala au ere. Vill Jaink 74. Aldatz makal aretan gora. Erkiag BatB
72. Terranovaraiño itsas-untzi txiki ta makal erkiñetan joaten ziran euskaldun zaarren oiñordekoak. Ib. 117.
Txakur gaztetxuak zaunka makal batzuk egin zituan. Ib. 58. Ama beti da biotz makala / sendiko arazuetan. BEnb
NereA 187. Kopla / bera kantatzen du / etsipen makalez. Azurm HitzB 67. v. tbn. Arti MaldanB 191.
� (Con reduplicación intensiva). � Mamu au azal-azal da. Onen bildur izan? Mamu makal-makala da au.
Larrak EG 1959 (3-6), 209.
� (Uso sust.). � "Kirikiño" sariaren makalari oar, bestela. Ldi IL 73.
�2. (V-gip). Ref.: Iz ArOñ; Etxba Eib. (Tema nudo, usos advs. y predicativos). Débil, abatido; débilmente,
flojamente. "Makal antzian ñabik, no bien en salud u otras cosas" Iz ArOñ (s.v. aldeerdixa). "Atzoko aldian,
makal diardu gaur eurixak" Etxba Eib. � Igarteko zanak igituten ete dirian makal, bizkor, bardin edo
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten 2
mende.