Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
- MARTITZ-SOINEKO. Uniforme de soldado. � Zazpi milla pare zapata, bost milla martitz-soñeko. Astar II X.
martitzen (V, G-azp; Lcc, Lar, Añ (V), Mg Nom 69 (V), H (V), Zam Voc), martisen (V-ger-arr-oroz-gip; -tsen
V-gip), martesen (V-ger-och; vEys (V)), martitxen (V-ger-ple-arr). Ref.: EI 333; Iz UrrAnz (astelena); Holmer
ApuntV; Iz ArOñ (martisen); Etxba Eib; Elexp Berg. � Martes. "Martitzena zan asteartea edo asteartia, astiak
iru egun zittuanian" Etxba Eib. Cf. Cb EBO 47: "Domeka, astelena, martitzena, eguaztena [...]". � Tr.
Documentado en textos vizcaínos desde el s. XVII. La forma que aparece en los textos es martitzen (martizen en
Gandiaga (Eusk 1956, 212)) y martitxen en Alzola). En DFrec hay 2 ejs. de martitzen. � Martitzen susperroa
eldu ekizun / Feliperi egiteko gustiok oñean mun. EgiaK 87. Astelen martitzenetan / ondo umilderik / errege
etxera duaz / piezak arturik. DurPl 114. Martitzena ta barikua egun txarrak dira bear barri bat asteko (V-arr). A
EY I 51. Martitzeneko ezkontzea, martirioa (V-arr-m). Ib. III 161. Martitzen goizean urten yuen euren ezti-aldia
egitera. Bilbao IpuiB 14. Urrillaren 20'an martitxenean. Alzola Atalak 109. v. tbn. Cap 135. CrIc 174. Añ EL 1
220.
- MARTITZEN GUREN. Martes Santo. "Bizkaiko toki askotan, batez ere Arratia ta Txorierrin, ezarten dautsen
goitizena: astelen guren, martitzen guren..." A Txirrist 196s.
� Etim. Para su origen en lat. Martis + egun 'día', v. FHV 491.
martizar. "Marte, planeta" Lar.
martizdi. v. martizti.
marti-zozo. � Mirlo (?). Lo recoge Elexpuru (Berg), sin trad. � Kukuak kuku dagianeko / marti-zozoa kantari.
BEnb NereA 201. Amona zarrak / negu gorrian bildurrez, / marti-zozoen abestiakaz / gozoz eiten dabe ames. Ib.
201.
marti-zozotxo, marti-zozotxu. � Dim. de marti-zozo. � Marti-zozotxu, piku gorrie, / zure abestiak entzunik, /
baserri, uri, mendi ta zelai / daukazuz pozez beterik. BEnb NereA 201.
martizti (Izt 48v, que cita a Astar), martizdi, martizte. � Ejército. � Tr. Documentado en textos vizcaínos y
guipuzcoanos del s. XIX (hay tbn. un ej. de principios del s. XX). En la literatura guipuzcoana se documenta la
forma martizti y en la vizcaína martizdi (-titzdi en Astarloa). Hay además martizte en Zabala (junto a martizti).
� Batuten ditu jentadi andijak, egiten dituz eurakaz iru martitzdi edo ejerzitu eskerga. Astar II V. Leorreko
martizti eta itsasoko armadaetan. Izt C 493. Ezagutu zan Absalonen Martizti andia Dabidenaren eskuetan
eroriko zala. Lard 200. Dabid il zanean martiztiaren buru utzi zuen Joab. Ib. 208s. Agertu zan Jaizkibel-go
mendian Españatar martiztia. Zab Gabon 95. Godoen Errege Errodrigo, martizti-samalda aundiakin etorri zan
Iruñara Euskal-Erriaren nagusi eta jabe egiteko ustean. Etxeg EE 1883b, 550. Pranziako martizte batek eraso
zionean. Zab EE 1884b, 205. Glori-alabantzak [...] emakume-martizti oni. EE 1884b, 286. Berrogei millako
martizti edo gerrari-taldea. BPrad EE 1897b, 229. Santua, Santua, Santua da martizdiyen Jaun Jaungoikoa. Itz
Azald 87. Ondarribi [...] Españaren aldez jazar asko izan ditubana martizti (ekerzitu) arrotzakin. IPrad EEs
1915, 103. v. tbn. Martizdi: AB AmaE 185.
martoltza. �1. "Martholtza (BN), mure" H. v. martutz, martxuka. �2. "Murier" H.
martoltzaondo. � Morera. v. martxukaondo. � Baldin bazinute federik mustarda haziaren bihi bat bezen lodi,
erran ahal zinezakete martholza ondo huni, deserro zaite eta landa zaite itsasoan. TB Lc 17, 6 (Oteiza masusta
arbola, Ol, Ker masustondo).
martopil (Gc ap. A). � "Regalos que se hacen a la recién parida" A. � Bejondaikela, Peillo! Andreari aurrea
artuta ala?... A ze martopillak egin ditezken ire aurrekalde orrekin! NEtx LBB 177. --Eztaiak ondo, Juana? --Ez
otz eta ez bero, Katalin. Pake-pakean joan dira. --Martopillak bidean onezkero? --Udaberrian oi-dira loreak. Ib.
20. � (V-gip ap. Elexp Berg). "Onako batzarrak euren izen egokia dauke: Markiña-aldean batiua, Arratian
bataiua, Txorierrin andra-ikustea, Gipuzkoako erri batzuetan martopilla" Ezale 1897 163b. "Banquete que se
hacía en honor a la recién parida y en el que participaban las mujeres de la vecindad. Ama martopillera joan da
Urrupaiñera" Elexp Berg.
� Etim. Probablemente de cast. parto + opil (litm. 'torta de parto').
martorri (Lar, Izt C 45, Lcq 95, Dv). � "Culantro, hierba" Lar. "Coriandro, cilantro, culantro" Lcq 95.
"Coriandre" Dv.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
192