Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
martiri, martir (Lcc, Lar, Añ, Gèze), martier, martire, martiro, martirio. � Mártir. "Calenda, lección del
martirologio, martiren irakurtza" Lar. v. zinopa. � Tr. Documentado en todas las épocas y dialectos desde
Leiçarraga. Al Sur la forma mejor documentada es martiri (martir en Inza (Azalp 113) y Zuzaeta), y al Norte
martir, aunque es bastante frecuente encontrar dos o incluso tres variantes distintas en un mismo autor: así hay
martir y martiri en Etcheberri de Ziburu, Uriarte e Iturzaeta; martir (más frecuente), martirio y martiro en
Leiçarraga; martir y martire en Mendiburu; martire y martiri en Arrese Beitia; martir, martire y martiri en
Añibarro, y martir y martiro en Haramburu. Hay martier en Bordel. Con vibrante múltiple (martirr-) sólo
hallamos ejs. seguros en Uriarte y Zerbitzari. En DFrec hay 71 ejs. de martiri, meridionales. � Hiltzen diraden
martirioen odola. Lç Adv ** 7r (Act 22, 20 martiraren odola). Antipas ene martir fidela heriotara eman izan den
egunean. Lç Apoc 2, 13 (TB martir; He, BiblE lek(h)uko). Ikhus nezan emaztea [...] martiroén odolaz horditua.
Lç Apoc 17, 6 (He, TB, Dv, Ip mart(h)ir, Ur (V), Ker martiri, Ur martirren). Martiri gloriosoa (Pamplona,
1610). TAV 3.1.21, 120. O martir animotsua, / zure odol isuriak / Elizama bistatzen du. EZ Noel 149 (149
martiri). Martiro saindu guziak, othoitz guretzat. Harb 358 (261 martir). Zeure buruaren begiratze eta bortxatze
hura da martirio eta martir izaitea. Ax 399 (V 260). Ikuskitzu bere erresoluzionetan ezin inharrozizko martirak.
SP Phil 528 (He 536 martir). Zer ikhasi behar dügü martir saintietarik? Bp II 124. Apostoluek eta martirek. Ch I
18, 2 (SP, Mst, Ip, Leon martir). Gelditu ziran Kristo Jaunaren martir egiñak. Mb IArg I 361 (385 martire).
Kristauak nola hondratzen zituen martiri santuak? Ub 117. Saindu martir eta zeruko saindu eta santa guzien
izenean (B, s. XVIII). BOEans 915. O martir guztien erregiña! Añ EL 1 209 (229 martireen; CatAN 80 martiri).
Garbitasuna Jangoikuaren amorez gordeeta arren illten dana, da martiri egiijazko bat. JJMg BasEsc 235.
Andresek pairatu du gurutzeko heriotzea martir bezala. Jaur 387. Kristauen odola txirrian zijoan eta martiri
askok zerua irabazten zuten. Lard 493. Orain zeruan gozetan dozu / martiriaren koroia. AB AmaE 190 (188
martire). Millaka martiren, irakaslen, santuen eta bere beraren arerioen lekukotasuna. Itz Azald 18 (145
martiri).
� (s. XX). Zoin izan ziren lehen martirak, Neronen denboran? CatJauf 34. [Bikendik] martiri antzo etsaia geldi
igurikitzen du. Or Mi 61. San Leon, Baionako aphezpiku eta martira. Zerb IxtS 103 (113 martirrek). Ardien
amodioak hil zuen Eñaut, martirak Jainkoaren amodioarentzat bezala. JEtchep 57. [Universuak] gizakume asko
martiri biurtzen ditu. Vill Jaink 119. "Primera"ri iges egitearren, lagunen aitzakiak asmatzen asi zan gure senar
martiria. NEtx LBB 123. Peru arlotea egiaren eta zuzentasunaren martiri bihurtua. MIH 337.
v. tbn. Cb Just 10. CrIc 134. Gco II 55. Mg CC 111. AA I 614. fB Ic III 288. Astar II 224. Ur MarIl 61. Ur BulAl
55. Arr GB 73. Aran SIgn 73. Xe 340. Bv AsL 123. Azc PB 277. Goñi 95. Arrantz 144. KIkG 19. KIkV 28.
ArgiDL 65. Kk Ab II 181. Ir YKBiz 198. Mde Pr 292. Alt LB 118. Akes Ipiñ 21. Arti MaldanB 206. MAtx Gazt
60. Martir: Mat 303. Hm 187. Tt Arima 84. Gç 190. CatLav 57 (V 37). Lg II 194. Mih 101. Brtc 268. Zuzaeta
94. Monho 154. Xarlem 794-795. LE Ong 55r. Dh 274 (170 marthir). UskLiB 140. JesBih 458. MarIl 56 (-th-).
Hb Esk 141. Laph 139. ChantP 316. Elsb Fram 115. Zby RIEV 1908, 418. Jnn SBi 101. Lap 50 (V 27). Ip Hil
233. Arb Igand 88. Inza Azalp 113. Ardoy SFran 114.
� (Usos adv. y predicativos). � Obra onetan enplegatu zen eta azkenean martir hiltzen. Ax 222 (V 147).
Paubreziak eta elhurrak / martir naute kausituko. Gç 195. Zeren hoiek egün honeki egiaz martir algarreki hil
erazi baitzütien. Bp II 120. Nausia lur barnian / martier hil otza, / oraino etxekuek / hun dute biotza. Bordel 138.
Montañesak girela / oro traidoriak, / martier finitzeko / emanez odriak. Ib. 52. Garbitasunaren arthak / martir
hil-arazia. Zby RIEV 1908, 420. Aphezküpü konsekratü eta gero martir hil zirela. Ip Hil 108. San Martin
gipuzkoar misionesta, Japonian martir hila 1597 urtean. "Mort martyr". Ardoy SFran 15. v. tbn. Cb Eg III 321.
Martir: Jnn SBi 98.
� (G-nav). "Martiretan zazpi sueldo patzen genduben mezi" Iz Als.
- MARTIRIARENA EGIN. Hacer de mártir. � Teatroan martirarena edo berdin gaixtagin zigortuarena egiten
zuelarik. Lf in Casve SGrazi 9.
martiri. v. martirio.
martiriatu, martiratu (Añ). � Martirizar(se). � Zeure larrua pikatu deratzute eta martiriatu zaituzte. Harb
139bis. Semeak halaber Iainkoa obeditzeagatik martiriatu ziren. Ib. 251. Espainan Jesusen arerijorik ez dago
orduban, beste denporetan legez, Teresaren gorputza Jesusgaiti martirijetako. fB Ic II 289.
martirio (Ht VocGr 383), martiri. � Martirio. � Tr. Documentado al Norte desde el s. XVII; desaparece
prácticamente en el s. XX, en el que sólo se encuentra un ej. de CatJauf (88). Al Sur se documenta desde
mediados del s. XVIII. La forma general es martirio (-th- en Argaignarats y Duhalde). Hay martiri (junto a
martirio) en Etcheberri de Ziburu y Mendiburu; hay además otro ej. de martiri en Uztapide (probablemente
metri causa). � Elizaren odolezko mendean / hanbat martirio etzen, ez hain latzik lurrean. EZ Man I 72.
Gorputz guztiaren usain penagarriak / ematen diotza ezin konda ahal martiriak. Ib. 105. Iesusen martirioa. EZ
Man II 48. Bihotz handiz besarkatu / zuen martirioa. EZ Noel 169. Zeure buruaren begiratze eta bortxatze hura
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
190