Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
marsopla. v. masopa.
marta (AN-egüés-ilzarb-olza, BN; Lar (-ea, det.), Izt 55r), martta (Ae, Sal, R). Ref.: Bon-Ond 143; VocPir 378;
Lh (marta). �1. "Marta, especie de comadreja, es del bascuence martea" Lar. "Garduña, animal" Ib. v.
katamarta. �2. "Martas, pieles, martak, martalarru" Lar.
- MARTA-LARRU (BN ap. Lh; Lar). "Martas, pieles" Lar. "(BN; Lf), fourrure" Lh.
martailu. v. marteilu.
martar. "Rayano, confinante" Lar.
marte. � Marte. v. mars. � Marteren suzko eta kharrezko jokho eta harrabots izigarrietara. ES 175. Juno,
Jupiterren emaztea zala zioela, eta aen ondoren Marte, Venus, Baco [...]. Ub 36. Ez gatxakoz bildur izango, ez
Marteren kanpuan ez Auzitegijan. Mg PAb 214. Jaungoiko paltso asko, Marte, Jupiter, Baco, Venus [...]. fB Olg
141. Marte berari bular-barruan izua, beldurra ta ikara sartzeko. Berron Kijote 216. v. tbn. AB AmaE 450. Azc
PB 302. Ag Kr 201. Or Aitork 78. Gazt MusIx 101.
marteilatu (T-L), martilatu (Lcc). � "Martillar, martilladu" Lcc. "Marteler" T-L.
marteilu (-illu SP; -thellu Arch VocGr), martelu (S; Dv), martilu (S; Volt 98 y Urt I 351 (-illu), Foix ap. Lh),
martailu, martillo (V-ger, AN-olza), matrilu, matrailu. Ref.: Bon-Ond 151; Lh (marteilu); Lrq (martelu);
Holmer ApuntV (martillo). � Tr. Se documenta al Norte desde mediados del s. XVII. Al Sur se encuentra en un
texto alto-navarro del s. XVIII recogido en ETZ, en Echagaray (75; en ambos matrillu), y en autores del s. XX.
Hay marti(l)lu en Haramburu (-il-), INav, Haraneder, J.B. Elissamburu e Iraola (117); marte(l)lu en Duvoisin (elu),
Larrasquet y Mazéris, martailu en Hiriart-Urruty y matraillu en Ortuzar y Erkiaga (BatB 21). �1. Martillo.
v. mailu. � Marteillu zillar[r]ezkoak, hauts detzake ate burdinazkoak. O Pr 314. Diamante bat, eta aren gañian
matrillu bat, golpe andiyak ematen ari zela (Muruzabal, 1761). ETZ 119. Antsiaren ta erranpiaren marteilliaz
dütü joiten. Egiat 205. Erosi tüt hirur marteillü. Arch Gram 11. Ikharagarriko martilu kolpe bat yotzen baitute
komentuko athean. Elzb PAd 84 (Po 211 martillu). Zure izena, martailu bat bezala, bi eskuz hartzen badut,
eskualdun buru gogor batzuetan sar-arazteko itze bat. HU Zez 173. Txo... ortik ezpazuez buruen dakozun soidxie
auskotzut eskuen dakoten matralluegaz! Ort Oroig 17. Burdin-barra, marteilu, / aizkorak eskutan / zure bortak
aurtikiz / lurrerat pusketan. Etcham 56. Estrükesa eta martelliak eskian. J.B. Mazéris GH 1933, 302. v. tbn. Zub
25. � Sextante. � Begiaren eta martilluaren arteko graduei ajustatu behar diotzatzula deklinazioneko thaulak
egun hartan ematen tuben gradu eta minutak. INav 146. �2. martelu. Mortero. � Errauliak [...] idortu ondoan
yotzen dira xurru marteluetan. Dv Dial 17 (It almerizean edo motrairuan, Ur almerizian edo motralluan, Ip
zapharri).
- MARTEILU-KOLPE. Martillazo, golpe de martillo. � Orhoitzez nagotzu orduko martilu kolpek egin
zeratzuten dolorea. Harb 301. Orhoit-zaite, Jesus gurutzeari itzatzean, soldaduek eman zituzten martillu kolpeez.
He Gudu 136. v. tbn. Elzb PAd 5 (martilu-k.).
- MARTEILU-UKALDI, -KALDU. Martillazo, golpe de martillo. � Entzun zituen eskuak eta oinak itzatzen
ziozkaten marteilu ukhaldiak. Jnn SBi 44. Anaiaren egoitzako langileek, bere marteilu ukhaldiekin, bihotza
erdiratu zioketen. Prop 1906, 90. v. tbn. Lrq Larraja RIEV 1935, 141 (martéllü kháldü).
marteilukatu. "Aes domare, kobreari martillu kolpez jazártzea, kobrea martillukátzea" Urt I 351.
martelu. v. marteilu.
martesen. v. martitzen.
1 marti (V, G-azp; Mic 7v, Añ (V), Mg Nom 68 (V), Zam Voc), martii (V-ple). Ref.: A; EI 311; Iz ArOñ (marti,
otsaillan); Etxba Eib; Elexp Berg. � Marzo. "Maria martiko, artean udea tatiko, andik aurrera betiko, Nuestra
Señora de Marzo, [...]" A. "Martiko lora, utza baño oba" Iz ArOñ. "Otsaillan mitxeleta orixak, martixan
gorularixak" Ib. 196. "Martixan goldatu giñuan soua" Elexp Berg. Cf. Cb EBO 47: "Otsalla , martxoa
edo martia, aprilla, maiatza [...]".. v. martxo, epail. � Tr. Documentado únicamente en textos vizcaínos desde
finales del s. XVI (tbn. en Cardaberaz). � Martian zenbatetan, aprilean ainbatetan. RG A 15. Eguzki eta euri,
marti eguraldi. Ib. A 14. Martiak buztanaz, aprilak bularraz. Ib. A 44. Martien amar gar[r]en egunean. Mic
ConTAV 197. Martija irugarrena / laijetakua da. DurPl 68. Marti-goizaldetan. Azc PB 175. Eguzkia ta euria, /
martiko eguraldia. A BGuzur 152. Martiko eguzkijaren antzeko zara zu: igittu ta berotu orduko ibittu. Otx 47.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
187