Maka-Oalketan - Euskaltzaindia

Orotariko Euskal Hiztegia 12. lib.: maka-oalketan
makilakaldu (S). Ref.: Lrq (makhilakhaldü); Satr VocP (ukaldi); Gte Erd 34. � Golpe de bastón, palo, garrotazo.
"Makhilukhaldi batez arthiki zuen hil hotza, il le renversa raide (froid) mort d'un coup de bâton" H. "Makil
ukaldi, dar con el palo; aize ukaldi, golpe de viento" Satr VocP (s.v. ukaldi). "Makilaz eraso zion, [...] makila
kaldu bat eman deio (S)" Gte Erd 34. � Tr. Documentado en textos septentrionales desde finales del s. XVIII y
tbn. en Mendigacha y Orixe. La forma makilukaldi se encuentra en Lizarraga, Duvoisin (makhilukhaldi),
Etchepare (Bur 78), Zubiri y Orixe, mak(h)ila uk(h)aldi en Hiriart-Urruty (Zez 181), Joannateguy y Arradoy;
makhilak(h)aldü en los suletinos Eguiateguy (tbn. makhilakhaldi), Mustafa y Casenave; makila ükaldü en
Constantin. Hay además makilakaldi en Mendigacha y makilkaldi en Zerbitzari. � 40 edo 50 makhila khaldi,
hoiñ zoletan dereitzo emaneraziten. Egiat 225. Eta dire ala nola artzai onarén makilukáldiak goardatzekó bere
árdia. LE in BOEanm 1677. Edozein zakhur hogoi edo berrogoi makhil-ukhaldiz ehoiten ikhus baneza,
urrikalaraz nintzake. Dv LEd 66. Ohoinak eman zion zaldiari makhila ukhaldi bat. Jnn SBi 60. Emonik baidago
lanari, orobat nola astoa makilakaldier. Mdg 149. Makila ükaldü batez hautse zeron ükaraia. Const 26. Bizkar
buluzian emaiten dazkote berrehun makil-ukaldi. Zub 59. Mandoa iltzen duk eta makil-ukaldiak bukatzen dituk.
'Coups de trique'. Or Mi 64. Ez baitakigu Martin Chouriok zer zuen [...] Urtubiako gerriko xuridunari
makilkaldi, harrikaldi eta tiroka hasteko. Zerb Azk 62. Bidean makil ukaldi zonbait bildurik. Ardoy SFran 99.
- MAKILUKALDIZ. A palos. v. makilukaldika. � Souza ta bere lagünak dütie makhila khaldiz porrokatzen.
Egiat 160. Arimala etzian makhila khaldüz mantsotüren. Ib. 266. Manatuzué golpazezátela án makilukádis. LE
JMSB 129. Algarri makhilakalduz / buruak zitzian hausten. Mustafa (ap. DRA). Etsaien gaiña / harrien
urthukitzen, / makhila khaldüz eta bardin / eskü hüska zurratzen. Casve SGrazi 134. v. tbn. Or Mi 92.
makilukaldika (H (+ -khilukh-)), makilaukaldika (BN-lab ap. Gte Erd 200), makilakalduka, makilakaldika (khilakh-
H), makila-koaldika (AN-olza ap. Bon-Ond 164). � A palos, a bastonazos. "Bizkarrean makhila
ukhaldika (BN-lab), harri ukaldika ari da (BN-arb)" Gte Erd 200. v. MAKILUKALDIZ. � Kóleras suturík
manatuzué golpazezátela makilukaldiká. LE JMSB 400. Bi moro bidera atherarik makhil ukhaldika hasi
zitzaizkoten. Laph 74. Koki saldo bat gibeleti / makhila khaldüka hasi / gü lürrerat nahiz egotxi. ChantP 316.
[Julien saindua] fundiarazten hari zuen azote eta makhila ukhaldika. Jnn SBi 99. [Merkatariak] bide zokho
batean makhila ukhaldika lurrerat aurthiki zituen. Arb Igand 80. Harrika, makilukaldika hasi zazko astoari.
Eskual 19-6-1908, 2. Zirikandok fueratzen ditu haurrak makil ukaldika. Ox 41. Nausiak makil ukaldika / fraide
ta andrea zanpatuz. Balad 154.
makilukaldiztatu, maklukaldistatu. � Apalear, aporrear. � Maklukaldistatu zizien bata, hil zizien berzea eta
arrikaldistatu zizien berzea. Samper Mt 21, 35 (Dv, BiblE jo, Hual makilastatu, Ker makillaka astindu).
makilurtika (-ill- G ap. A). � "Apaleándose" A. � Txingoka, bilinbolaka, makillurtika, makillaka, makillazaldaketan.
Izt C 213. Jopu gaiztuak gorroto biziz / makil-urtika, jo, bultza... Enb 100.
makin. v. 3 makina.
1 makina (-iñ- V, G, AN; Añ, H (G, AN)), majiña (G-azp), bakina (-iñ- G-azp-bet), bajiña (G-azp). Ref.: A, Iz
ArOñ y Etxba Eib (makiña); Gte Erd 221. � (Seguido de bat y antepuesto a un sintagma nominal indet.). Gran
cantidad (de). "Cafila, (c.) pilloa, pilla, pospuesto; makina bat, antepuesto" Añ. "Muchas veces, [...], makina bat
bider" Ib. "Multitud, [...] makina bat, antepuesto" Ib. "Makiña bat erregu eiñ gentsan gelditzeko, baña dana izan
zan alperrik" Etxba Eib. "Makiña bat irute eitten zan, se hilaba muchísimo" Iz ArOñ. "Makina bat egunean egon
nintzen jan barik (V-arr, G-azp), [...], bakiña bat aldiz (G-azp)" Gte Erd 221. � Tr. Documentado en la tradición
meridional (tbn. en Mattin y Xalbador) desde mediados del s. XVIII. La forma general es makina; hay majiña en
L. Mujika y, junto a makina, en N. Etxaniz. Hay además bakiña en M. Itziar. En DFrec hay 18 ejs. de makina
bat, 2 de makiña bat y 1 de makiñabat. La corcondancia vbal. se da tanto en singular como en plural. � Igazko
gabonetan ekusi nituan gure etxean makiña bat gabon kanta inprimitu. GavS 5. Makina bat soldadu datoz bere
atzean ta bere billa. Añ NekeA 243. Makina bat kostu egin dira, ez dakit nok pagauko dituban. Mg PAb 191.
Makiña bat atsegin txar. CrIc 180. Galdetzen dio konfesoreak: zenbat bider egin dezu bekatu ori? Erantzuten
du: frankotan edo makiña bat aldiz. AA (ap. H). Makiña bat atzapar / zuten bizkarrian. Echag 269. Zure
ondoren dabil / makiña bat galai. Bil 101. Barkuan ere sufritu dute / makiña bat komeriya. Xe 373. Desordenak
badakar / makiña bat kalte. Ud 160. Makiña bat funtziyo / gaude ikusiyak. Ib. 104. Entzun zuan makiña bat aldiz
ordekoa arkituko giñiola. Zab Gabon 32. Etxe ontan bizi zan, bada makiña bat urte. Ib. 75. Zerbitzuba egin du
errian bastante igande ta aste, iaiarekin naste; makiña bat urte pasa dizkitzute. CancB (ap. H). Egiñ ditut nik /
makiña bat saio. Sor Gabon 64. Gertatu oi zion makiña bat mokadu gozo. Apaol 61. Makiña bat kontu /
genduban tratatu. AzpPr 55. Bizkarrian badauzkat / makiña bat urte. Ib. 87. Galtzen dira egin arren / makiña
bat saio. Arrantz 93. Bidean gaisotu zan / makina bat lagun. Azc PB 315. Neri ere kontatu dizkirate makiña bat
kontu. Moc Damu 29.
Creative Commons Aitortu-EzKomertziala-PartekatuBerdin baimen baten
mende.
17